Officiële naam:
Synoniemen:
Trypoxylon attenuatum [Soortenregister]
zie meer op: www.gbif.org
INHOUD
1. Verspreiding
2. Gedrag
3. Plant relaties
4. Prooi relaties
5. Parasitaire relaties
6. Herkenning
1. VERSPREIDING
Trypoxylon attenuatum is een vrij algemene wesp [Waarneming.nl] die verspreid door heel Nederland voorkomt met een piek in Zuid-Limburg [Peeters et al. 2004].
2. GEDRAG
2.1. ACTIVITEIT
De soort is actief van begin april mei tot half oktober [Peeters et al. 2004].
Twee generaties per jaar zijn mogelijk [Blösch 2000],[Abraham 1982],[Danks 1971].
De dagelijkse activiteiten van de soort beginnen vanaf 9 uur ’s ochtends [Abraham 1982] met de piek activiteit in de namiddag [Abraham 1982]. De laagste temperatuur waarbij de soort actief is is +20° [Abraham 1982].
2.2. ONTWIKKELING
Nest
De vrouwtjes van deze hypergeïsche soort knagen hun nestgangen in het merg van natuurlijke buisvormen zoals plantenstengels en rieten daken en Lipara (DIPTERA) gallen in riet [Blösch 2000].
De nesten bestaan gangen van 6 tot 12 cm lengte [Peeters et al. 2004] waarin sequentiële rij van drie [Woydak 1996] tot zeven broedcellen [Peeters et al. 2004],[Blösch 2000]. De broedcellen voor mannetjes zijn met ±7,2mm kleiner in lengte en diameter dan die voor de vrouwtjes met 8,5mm [Blösch 2000],[Danks 1971]. De diameter van de nestgang varieert tussen 2-5 mm [Woydak 1996],[Tormos et al. 2005].
Cellen worden gevuld met 6-31 prooidieren [Peeters et al. 2004],[Asís et al. 1994],[Woydak 1996] het maximum ligt rond 30 [Peeters et al. 2004],[Asís et al. 1994].
Tussen de broedcellen wordt met modder een dunne scheidingswand gemaakt van 0,2mm [Danks 1971] waarbij de wanden richting de ingang van het nest dikker worden [Danks 1971].
In een nest is vaak een vestibulaire cel aanwezig [Breugel 2014],[Danks 1971],[Asís et al. 2007], al dan niet met enkele prooidieren [Danks 1971], welke kort kan zijn [Breugel 2014],[Asís et al. 2007] maar ook kan ontbreken [Breugel 2014],[Danks 1971],[Asís et al. 2007]. Tussen cellen en dubbele nest pluggen zijn zelden aanwezig [Asís et al. 1994].
Ei
Trypoxylon eieren zijn worstvormig [Danks 1971]. Het ei wordt op één van de laatst toegevoegde spinnen gelegd [Danks 1971].
Larve
De geelachtige larve spint een lichtbruine cocon die aan draden dicht achter de voorste afsluitingswand, in het midden of onderaan de cel wordt opgehangen [Blösch 2000],[Danks 1971]. Een gedetailleerde beschrijving van de larve wordt gegeven in Asís [Asís et al. 1994].
Afhankelijk van de omgevingstemperatuur zal de volwassen wesp na ongeveer een ruime week uitsluipen [Danks 1971]. Bij de soort is sprake van proterandrie en er sluipen vaak iets meer mannetjes dan vrouwtjes uit [Blösch 2000],[Abraham 1982].
2.3. BIJENHOTEL
De soort kan gebruik maken van bijenhotels en kunstmatige nestgelegenheid [Breugel 2014],[Blösch 2000],[Danks 1971].
Ze nestelen in boorgangen van 2,5 – 4 mm [Blösch 2000],[Danks 1971].
3. PLANT RELATIES
3.1. HOUTSOORTEN
In de literatuur worden de volgende houtsoorten genoemd als medium waarin de wesp haar nest maakt:
Adoxaceae (Muskuskruidfamilie) | |
Asteraceae (Composietenfamilie) | Cirsium (Vederdistel) [Danks 1971] |
Onagraceae (Teunisbloemfamilie) | Chamaenerion [Danks 1971] |
Poaceae (Grassenfamilie) | Phragmites [Woydak 1996] – Phragmites australis (Riet) [Peeters et al. 2004],[Blösch 2000],[Asís et al. 1994],[Asís et al. 2007],[Tormos et al. 2005] |
Rosaceae (Rozenfamilie) | Rosa (Roos) [Peeters et al. 2004] Rubus (Braam) [Peeters et al. 2004],[Blösch 2000],[Asís et al. 1994],[Woydak 1996],[Danks 1971] |
Scrophulariaceae (Helmkruidfamilie) | Toorts (Verbascum) [Peeters et al. 2004] |
Simaroubaceae (Hemelboomfamilie) | Ailanthus – Ailanthus altissima (Hemelboom) [Asis et al. 1994],[Tormos et al. 2005] |
3.2. VOEDSELPLANTEN
In de literatuur worden de volgende planten soorten en groepen genoemd:
Apiaceae (Schermbloemenfamilie) | Aegopodium [Blösch 2000],[Woydak 1996] Angelica (Engelwortel) [Blösch 2000],[Woydak 1996] Heracleum (Bereklauw) [Woydak 1996] Pastinaca – Pastinaca sativa (Pastinaak) [Blösch 2000] |
Naast nectar likken de wespen ook honingdauw [Blösch 2000].
4. PROOI RELATIES
De soort gebruikt volwassen [Asís et al. 1994],[Danks 1971] en onvolwassen [Asís et al. 1994],[Danks 1971] spinnen (Araneae) [Peeters et al. 2004],[Blösch 2000] voor haar broed, waarbij het prooispectrum vooral uit web bouwende spinnen bestaat [Danks 1971].
In de literatuur worden de volgende in Nederland [Soortenregister] voorkomende soorten genoemd:
Araneidae (Kruisspinachtigen) voorkeurgroep [Asís et al. 1994] | Araneus – Araneus sturmi (Witruitwielwebspin) [Asis et al. 1994] Araniella – Araniella cucurbitina (Gewone komkommerspin) [Asís et al. 1994 (onvolwassen)] Cercidia – Cercidia prominens (Stekelrugje) [Danks 1971] Hypsosinga – Hypsosinga albovittata (Witvlekpyjamaspin) [Danks 1971 (als Singa albovittata)] – Hypsosinga pygmaea (Graspyjamaspin) [Danks 1971 (als Singa pygmaea)] Gibbaranea – Gibbaranea bituberculata (Struikknobbelspin) [Asís et al. 1994 (onvolwassen)] |
Linyphiidae [Blösch 2000],[Asís et al. 1994],[Abraham 1982],[Lomholdt 1984] (Hangmatspinnen) voorkeurgroep [Asís et al. 1994] | Bolyphantes [Peeters et al. 2004+Woydak 1996+Lomholdt 1984 (als Bolyphaltes)] Cercidia Cercidia prominens [Danks 1971] Floronia – Floronia bucculenta [Asís et al. 1994] – Microlinyphia pusilla (Kleine heidehangmatspin) [Asís et al. 1994] – Microneta viaria [Asís et al. 1994] |
Oxyopidae | Oxyopes – Oxyopes heterophthalmus (Gutspalplynxspin) [Asís et al. 1994] |
Salticidae [Asís et al. 1994] (Springspinnen) | Pseudeuophrys – Pseudeuophrys erratica [Danks 1971 (als Euophrys erratica)] |
Tetragnathidae voorkeurgroep [Asís et al. 1994] | Pachygnatha [Asís et al. 1994] |
Thomisidae [Asís et al. 1994],[Abraham 1982] (Krabspinnen) | Synema – Synema globosum (Blinkende krabspin) [Asís et al. 1994 (onvolwassen)] Thomisus –Thomisus onustus (Bloemkrabspin) [Asís et al. 1994 (onvolwassen)] Xysticus [Asís et al. 1994 (onvolwassen)] |
Prooisoorten buiten Nederland:
Araneidae (Kruisspinachtigen) | Larinioides – Larinioides sclopetarius [Asís et al. 1994] |
Theridiidae (Kogelspinnen) | Kochiura – Kochiura aulica [Asís et al. 1994 (als Anelosimus aulicus)] |
5. PARASITAIRE RELATIES
In de literatuur worden de volgende in Nederland [Soortenregister] voorkomende soorten genoemd:
Chalcidoidae (Bronswespen) | Eurytomidae Eurytoma [Danks 1971] – Eurytoma nodularis , [Blösch 2000],[Peeters et al. 2004+Woydak 1996 (als Eurytoma rubicola)] Torymus – Torymus armatus [Danks 1971 (als Diomorus armatus)] |
Chrysididae (Goudwespen) | Pseudomalus – Pseudomalus auratus [Peeters et al. 2004],[Asís et al. 1994],[Blösch 2000+Woydak 1996+Lomholdt 1984+Danks 1971 (als omalus auratus)] – Pseudomalus pusillus [Peeters et al. 2004],[Blösch 2000+Woydak 1996+Lomholdt 1984 (als omalus pusillus)] Trichrysis (Drietandgoudwespen) – Trichrysis cyanea [Peeters et al. 2004],[Blösch 2000],[Asís et al. 1994],[Woydak 1996],[Lomholdt 1984],[Danks 1971],[Tormos et al. 2005] |
Ichneumonidae (Sluipwespen) | Bathythrix – Bathythrix claviger [Danks 1971 (als Ischnurgops claviger)] – Bathythrix fragiIis [Danks 1971 (als Ischnurgops fragilis)] Enclisis – Enclisis macilenta [Blösch 2000 (als Caenocryptus inflatus = Enclisis inflatus)],[Fitton 1982],[Danks 1971 (als Caenocryptus macilentus)] Ephialtes – Ephialtes manifestator [Peeters et al. 2004] Mastrus [Danks 1971] |
Diptera (Vliegen) | Sarcophagidae (Dambordvliegen) Amobia – Amobia signata [Peeters et al. 2004+Woydak 1996+Lomholdt 1984 (als Pachyophthalmus signatus)],[Povolny 1997] Tachinidae [Danks 1971] |
Parasitaire soorten buiten Nederland:
Chrysididae (Goudwespen) | Chrysidea – Chrysidea pumila [Asís et al. 1994] |
Ichneumonidae (Sluipwespen) | Hoplocryptus – Hoplocryptus coxator [Blösch 2000 (als H. rubi )] |
6. HERKENNING
Lengte mannetjes: 7,5 – 10 mm
Lengte vrouwtjes: 9 – 12 mm
Genus
Het genus Trypoxylon is te herkennen aan:
1. Voorvleugel: met één submarginaal cel [Klein 1999],[Jacobs 2007],[Dollfuss 1991]
2. Oog: binnenrand niervormig uitgesneden [Klein 1999],[Jacobs 2007],[Dollfuss 1991]
3. Achterlijf: achterlijf zwart [Jacobs 2007][Dollfuss 1991]. Wesp geheel zwart [Klein 1999]
4. Achterlijf: naar verhouding zeer lang [Klein 1999],[Jacobs 2007],[Dollfuss 1991]
Het achterlijf steekt relatief ver uit onder de vleugels.
exemplaar voor foto identificatie gevangen op 08-vii-2021, lengte ±12mm
1. Antenne met 12 segmenten [Bitsch 2021],[Klein 1999],[Jacobs 2007],[Dollfuss 1991]
2. Achterlijf met 6 segmenten [Bitsch 2021],[Klein 1999],[Jacobs 2007],[Dollfuss 1991]
KOP
1. Afstand tussen ogen op kruin (l1) groter dan afstand tussen ogen ter hoogte clypeus (l2) [Klein 1999],[Jacobs 2007],[Dollfuss 1991], verhouding 1,2-1,4 [Bitsch 2021]
2. Voorhoofd (frons): zonder door lijsten begrensd schildachtig vlak [Bitsch 2021],[Jacobs 2007],[Dollfuss 1991]
3. Voorhoofd: midden kiel zwak verhoogd boven antenne implanten, en profil geen duidelijke knik naar voorhoofd lijn [Bitsch 2021],[Jacobs 2007],[Dollfuss 1991]
4. Clypeus: voorrand midden voorlob zwak uitgetrokken [Bitsch 2021],[Klein 1999],[Jacobs 2007],[Dollfuss 1991], met stompe, afgeronde [Klein 1999], zijhoeken [Jacobs 2007],[Dollfuss 1991], lob vrij smal [Bitsch 2021]
5. Occipitaallijst: onder niet verbreed [Bitsch 2021],[Klein 1999],[Jacobs 2007]
6. Kop: bovenste deel achterhoofd spaarzaam aanliggend behaard [Jacobs 2007]
BORSTSTUK
1. Bovenzijde borststuk (mesonotum): mat [Bitsch 2021],[Jacobs 2007],[Dollfuss 1991]
2. Pronotum: achterrand zwart [Bitsch 2021],[Klein 1999],[Dollfuss 1991]
3. Voorpoot: scheen (tibia) en tarsen zwart [Bitsch 2021],[Klein 1999],[Jacobs 2007],[Dollfuss 1991]
4. Voorvleugel: submarginale cel met rechte of stompe uitwendige hoek [Bitsch 2021]
ACHTERLIJF
1. Lengte tergum 1 ongeveer zo lang als gecombineerde lengte terga 2 en 3 [Bitsch 2021],[Klein 1999],[Jacobs 2007],[Dollfuss 1991], verhouding tussen lengte segment I en achterlijf = 3,0-5,0 [Bitsch 2021]
1. Antenne met 13 segmenten [Bitsch 2021],[Klein 1999],[Jacobs 2007],[Dollfuss 1991]
2. Achterlijf met 7 segmenten [Bitsch 2021],[Klein 1999],[Jacobs 2007],[Dollfuss 1991]
KOP
1. Kop: Afstand ogen op kruin (l1) ongeveer even groot als de afstand tussen de ogen ter hoogte van clypeus (l2) [Bitsch 2021],[Klein 1999],[Jacobs 2007],[Dollfuss 1991], verhouding 1,4-1,7 [Bitsch 2021]
2. Voorhoofd (frons): zonder door lijsten begrensd schildachtig vlak [Bitsch 2021],[Jacobs 2007],[Dollfuss 1991]
3. Voorhoofd: midden kiel zwak verhoogd boven antenne implanten, en profil geen duidelijke knik naar voorhoofd lijn [Bitsch 2021],[Jacobs 2007],[Dollfuss 1991]
4. Occipitaallijst: onder niet verbreed [Bitsch 2021],[Klein 1999],[Jacobs 2007],[Dollfuss 1991]
5. Kop: hypostomale brug longitudinaal gestreept [Bitsch 2021]
6. Antenne: aan einde nauwelijks verdikt [Dollfuss 1991]
7. Antenne: laatste lid zo lang als de vier voorgaande leden samen [Bitsch 2021],[Dollfuss 1991]
BORSTSTUK
1. Borststuk: bovenzijde (mesonotum) mat [Bitsch 2021],[Jacobs 2007],[Dollfuss 1991]
2. Pronotum: achterrand zwart [Bitsch 2021],[Klein 1999],[Jacobs 2007],[Dollfuss 1991]
3. Voorpoot: scheen (tibia) en tarsen zwart [Bitsch 2021],[Klein 1999],[Jacobs 2007],[Dollfuss 1991]
4. Voorvleugel: submarginale cel met rechte of stompe uitwendige hoek [Bitsch 2021]
ACHTERLIJF
1. Lengte tergum 1 ongeveer zo lang als gecombineerde lengte terga 2 en 3 [Klein 1999],[Jacobs 2007],[Dollfuss 1991], soms iets minder [Dollfuss 1991], verhouding tussen lengte segment I en achterlijf = 3,0-5,0 [Bitsch 2021]
2. Genitaal: apicale deel parameren niet dieper gespleten dan haak van aedoeagus [Bitsch 2021],[Jacobs 2007], gonostyle slechts over 1/3 van zijn lengte gespleten [Klein 1999]
3. Genitaal: basis parameren met lange rechte borstelharen [Jacobs 2007]
Literatuur
Abraham 1982 Abraham, R., 1982. Zur Biologie von Trypoxylon attenuatum Smith, 1851 und T. figulus (Linnaeus, 1758)(Hymenoptera: Sphecidae). Entomologische Mitteilungen aus dem Zoologischen Museum Hamburg.Asís et al. 1994 Asís, J. D., Tormos, J., & Gayubo, S. F., 1994. Biological observations on Trypoxylon attenuatum and description of its mature larva and its natural enemy Trichrysis cyanea (Hymenoptera: Sphecidae, Chrysididae). Journal of the Kansas Entomological Society, 199-207.
Asís et al. 2007 Asís, J. D., Benéitez, A., Tormos, J., Gayubo, S. F., & Tomé, M. A. M., 2007. The significance of the vestibular cell in trap nesting wasps (Hymenoptera: Crabronidae): Does its presence reduce mortality?. Journal of insect behavior, 20, 289-305.
Bitsch 2021 Bitsch, J., 2021. Hyménoptères sphéciformes d'Europe: Volume 2, Systématique (2e partie) : Crabroninae, Dinetinae, Eremiaspheciinae & Mellininae. France: Faune De France.
Blösch 2000 Blösch, M. (2000). Die Grabwespen Deutschlands – Lebens‐weise, Verhalten, Verbreitung. 71. Teil. In Dahl, F.: Die Tierwelt Deutschlands. Begr.: 1925. – Keltern (Goecke & Evers). – 480 S. 341 Farbfotos. ISBN 3‐931374‐26‐2 (hardcover). DM 98,–. Zool. Reihe, 78: 353-353. https://doi.org/10.1002/mmnz.20020780208
Breugel 2014 Breugel, P. van., 2014. Gasten van bijenhotels. – EIS Kenniscentrum Insecten en andere ongewervelden & Naturalis Biodiversity Center, Leiden.
Danks 1971 Danks, H.V., 1971. Biology of some stem‐nesting aculeate Hymenoptera. Transactions of the Royal Entomological Society of London, 122.11: 323-395.
Dollfuss 1991 Dollfuss, H., 1991. Bestimmungsschlüssel der Grabwespen Nord-und Zentraleuropas. Stapfia, 24, 1-247.
Fitton 1982 Fitton, M. G., 1982. A catalogue and reclassification of the Ichneumonidae (Hymenoptera) described by CG Thomson.
Jacobs 2007 Jacobs, H.J., 2007. Die Grabwespen Deutschlands Ampulicidae. Sphecidae, Crabronidae–Bestimmungsschlüssel in Blank, SM & Taeger, A (Hrsg): Die Tierwelt Deutschlands und der angrenzenden Meeresteile nach ihren Merkmalen und nach ihrer Lebensweise, Hymenoptera III–Keltern, Goecke & Evers, 79: 1-207.
Klein 1999 Klein, W., 1996. De graafwespen van de Benelux. Jeugdbondsuitgeverij, 1-130. + Klein, W., 1999 De graafwespen van de Benelux: supplement. Jeugdbondsuitgeverij, 1-37.
Lomholdt 1984 Lomholdt, O., 1984. The Sphecidae (Hymenoptera) of Fennoscandia and Denmark. Fauna Entomologica Scandinavica, 4.1: 2.
Peeters et al. 2004 Peeters, T.M.J., C. van Achterberg, W.R.B. Heitmans, W.F. Klein, V. Lefeber, A.J. van Loon, A.A. Mabelis, H. Nieuwen-huijsen, M. Reemer, J. de Rond, J. Smit, H.H.W. Velthuis, 2004. De wespen en mieren van Nederland (Hymenoptera: Aculeata). – Nederlandse Fauna 6. Nationaal Natuurhistorisch Museum Naturalis, Leiden, knnv Uitgeverij, Utrecht & European Invertebrate Survey – Nederland, Leiden.
Povolny 1997 Povolny, D., 1997. The flesh-flies of Central Europe (Insecta, Diptera, Sarcophagidae). Spixiana Suppl., 24, 1-260.
Soortenregister Nederlands Soortenregister
Tormos et al. 2005 Tormos, J., Asís, J. D., Gayubo, S. F., Calvo, J., & Martín, M. A., 2005. Ecology of crabronid wasps found in trap nests from Spain (Hymenoptera: Spheciformes). Florida Entomologist, 88(3), 278-284.
Waarneming.nl Waarneming.nl
Woydak 1996 Woydak, H., 1996. Hymenoptera Aculeata Westfalica Familia: Sphecidae (Grabwespen), 3-135.