INHOUD

1. Verspreiding
2. Gedrag
3. Plant relaties
4. Prooi relaties
5. Parasitaire relaties
6. Herkenning

1. VERSPREIDING

Pemphredon lugubris is een algemene wesp ^{[Waarneming.nl]} die verspreid door heel Nederland voorkomt ^{[Peeters et al. 2004]}.

2. GEDRAG

2.1. ACTIVITEIT

De soort is actief van begin mei tot begin november ^{[Peeters et al. 2004]}. Er zijn één ^{[Schneider 1991]} of twee generaties per jaar ^{[Peeters et al. 2004],[Tsuneki 1952]}, in het begin van de zomer en in de herfst ^{[Tsuneki 1952],[Cranshaw 2014]}.

2.2. ONTWIKKELING

Nest

De vrouwtjes knagen hun nestgangen in rottend hout en gebruiken natuurlijke buisvormen zoals plantenstengels of verlaten vraatgangen van kevers ^{[Bohart & Menke 1976],[Blösch 2000],[Lomholdt 1984],[Tsuneki 1952]}. Ook houten palen kunnen gebruikt worden ^{[Bohart & Menke 1976]}.

In hout worden vertakte gangen geknaagd met een diameter van 4-5 mm ^{[Tsuneki 1952]}. Hierbij worden ook nep cellen gemaakt die worden opgevuld met houtpulp. Dat houtpulp kan later gebruikt worden om de hoofdgang op te vullen ^{[Blösch 2000]}.
Soms wordt ook een gal gebruikt waarbij de lengte van de gang wordt bepaald door de grote van de gal ^{[Blösch 2000]}.
In plantenstengels worden de nestcellen achter elkaar uit het merg geknaagd.

De soort gebruikt soms het nest van Ectemnius cavifrons om daarin te nestelen maar ze wordt meestal verjaagd. Als dat niet het geval is zal ze haar eigen nestgangen knagen als aftakkingen van de hoofdgang ^{[Peeters et al. 2004],[Blösch 2000]}.

De broedcellen in plantenstengels worden in rijen aangelegd ^{[Tsuneki 1952]}. In alle media worden de broedcellen gescheiden met een 1-2mm dikke wand van houtpulp ^{[Blösch 2000]}.

Iedere broedcel bevat 40 bladluizen ^{[Blösch 2000],[Lomholdt 1984]}. Wanneer de cel vol zit wordt er één ei in gelegd op een bladluis in het midden of naar de achterkant van de broedcel ^{[Blösch 2000]}.

Eitjes ontwikkelen zich in drie tot vijf dagen ^{[Cranshaw 2014]}. De larve ontwikkelt zich in ongeveer twee weken tot pre-pop ^{[Cranshaw 2014]}. De tweede generatie zal als pre-pop overwinteren, de eerste generatie zal zich in korte tijd ontwikkelen naar pop ^{[Cranshaw 2014]}. De pop fase duurt zo’n drie weken ^{[Cranshaw 2014]}.

2.3. BIJENHOTEL

Vrouwtjes kunnen waargenomen worden op bijenhotels waar ze nestmateriaal verzamelen ^{[Breugel 2014]}.

Nestblokken bestaande uit hout in goede conditie zijn niet geschikt als nestplaats omdat de vrouwtjes alleen in vermolmd hout gangen kunnen knagen. Mogelijk dat het aanbieden van bamboestaafjes of buisjes uit andere plantenstengels waar het merg nog in zit kan worden gebruikt.

Uit eigen waarneming heb ik een vrouwtje P. lugubris op de bijenhotel sectie II nestblok 10 gevuld met bamboe en Koninginnekruid (Eupatorium cannabinum) staafjes waargenomen.

Uit eigen waarneming blijkt dat wanneer de nestblokken verslechteren ze interessant te worden voor knagende graafwespen soorten. Mogelijk dat Pemphredon hier ook gebruik van gaat maken ^{[Breugel 2014]}.

Mannetjes heb ik niet waargenomen op het bijenhotel en ook in de literatuur wordt daar geen melding van gedaan.

2.4. PARING

Uit eigen waarneming heb ik de soort zien paren in een struik Rode kornoelje (Cornus sanguinea). De mannetjes waren continu in en om de plant aanwezig en af en toe landde een vrouwtje die direct werd benaderd, zie hier.

2.5. JACHT

Gevangen prooien worden verlamd door met de kaken in de nek regio te bijten ^{[Lomholdt 1984],[Piek 2013]}. Zover bekend gebruiken alle leden uit de subfamilie Pemphredoninae de angel niet ^{[Lomholdt 1984],[Piek 2013]}.
Het gif van P. lugubris is in staat om een prooi incompleet, permanent te verlammen ^{[Piek 2013]}.

De prooi wordt met de kaken naar het nest vervoerd ^{[Bohart & Menke 1976],[Lomholdt 1984]}.

3. PLANT RELATIES

3.1. HOUTSOORTEN

In de literatuur worden de volgende houtsoorten genoemd als medium waarin de wesp haar nest maakt:

Adoxaceae (Muskuskruidfamilie)	Sambucus (Vlier) [Bohart & Menke 1976],[Cranshaw et al. 1993 (Pemphredon spp.)]
Anacardiaceae (Pruikenboomfamilie)	Rhus (Sumak) [Cranshaw et al. 1993 (Pemphredon spp.)]
Asteraceae [Blösch 2000] (Composietenfamilie)	Artemisia [Bohart & Menke 1976]
Malvaceae (Kaasjeskruidfamilie)	Hibiscus [Blösch 2000]
Oleaceae  (Olijffamilie)	Fraxinus (Es) [Cranshaw et al. 1993 (Pemphredon ssp.)]
Rosaceae (Rozenfamilie)	Rosa (Roos) [Cranshaw et al. 1993 (Pemphredon ssp.)] Rubus (Braam) [Bohart & Menke 1976],[Cranshaw et al. 1993 (Pemphredon ssp.)]
Simaroubaceae (Hemelboomfamilie)	Ailanthus (Hemeelboom) [Bohart & Menke 1976]

3.2. VOEDSELPLANTEN

In de literatuur worden de volgende planten soorten en groepen genoemd:

Adoxaceae (Muskuskruidfamilie)	Sambucus (Vlier) [Tsuneki 1952]
Apiaceae [Blösch 2000] (Schermbloemenfamilie)
Asteraceae [Blösch 2000] (Composietenfamilie)

De wespen likken ook honingdauw op van bladeren ^{[Tsuneki 1952]}.

3.3. PROOI PLANTEN

Pemphredon vindt haar prooien op de planten waarop die leven.
In de literatuur worden de volgende planten soorten en groepen genoemd:

Caryophyllaceae (Anjerfamilie)

Stellaria – Stellaria media [Fabian et al. 2014]

4. PROOI RELATIES

De soort gebruikt alleen grotere ^{[Blösch 2000],[Lomholdt 1984]} bladluizen (Aphidoidea) voor haar broed ^{[Peeters et al. 2004],[Bohart & Menke 1976],[Blösch 2000],[Klein 1999],[Lomholdt 1984],[Ruchin & Antropov 2019],[Tsuneki 1952]}, is niet kieskeurig welke soort en gebruikt wat voorhanden is ^{[Bohart & Menke 1976]}.
Soms zal een volwassen wesp van een gevangen bladluis eten zonder die naar het nest te transporteren ^{[Bohart & Menke 1976]}.

In de literatuur worden de volgende in Nederland ^{[Soortenregister]} voorkomende soorten genoemd:

Aphidoidea (Bladluizen) [Peeters et al. 2004],[Klein 1999]

Aphis – Aphis sumbuci (Vlierluis) [Blösch 2000],[Lomholdt 1984] Brachycaudus – Brachycaudus prunicola (Gevlekte kortstaartluis) [Blösch 2000 (als Anuraphis persicae)] Lachnus – Lachnus pallipes [Piek 2013] Myzus – Myzus cerasi (Zwarte kersenluis) [Blösch 2000]

Prooisoorten buiten Nederland:

–

–

5. PARASITAIRE RELATIES

In de literatuur worden de volgende in Nederland ^{[Soortenregister]} voorkomende soorten genoemd:

Hymenoptera (Wasps)

Chrysididae (Goudwespen) Elampus – Elampus constrictus [Bohart & Menke 1976 (als Omalus constrictus)] Omalus (Kogelgoudwespen)* – Omalus aeneus [Blösch 2000],[Paukkunen et al. 2015] Philoctetes (Kogelgoudwespen) – Philoctetes truncatus [Peeters et al. 2004] Pseudomalus (Kogelgoudwespen)* – Pseudomalus auratus [Bohart & Menke 1976],[Paukkunen et al. 2015][Tsuneki 1952 (als Ellampus auratus)] ➡︎ broed idiobionte ectoparasitoïde (voedselvoorraad en larve) [Tsuneki 1952] – Pseudomalus triangulifer [Paukkunen et al. 2015],[Ruchin & Antropov 2019] – Pseudomalus violaceus [Peeters et al. 2004],[Paukkunen et al. 2015],[Ruchin & Antropov 2019][Bohart & Menke 1976 (als Omalus violaceus)] Ichneumonidae (Sluipwespen) Perithous – Perithous divinator [Peeters et al. 2004],[Bohart & Menke 1976],[Blösch 2000] – Perithous scurra [Peeters et al. 2004],[Blösch 2000 (als P.mediator)] – Perithous septemcinctorius [Aliyev & Maharramova 2009],[Martynova & Fateryga 2015]

Diptera (Vliegen)

Sarcophagidae (Dambordvliegen) Amobia – Amobia signata [Povolny 1997]

Parasitaire soorten buiten Nederland:

–

–

6. HERKENNING

Lengte mannetjes: 7,5 – 10 mm
Lengte vrouwtjes: 10 – 11,5 mm

Genus

Het genus Pemphredon is te herkennen aan:

1.  Voorvleugel: met twee submarginaal cellen ^{[Bitsch 2022],[Jacobs 2007],[Klein 1999],[Dollfuss 1991]}

2. Voorvleugel: met twee discoïdaal cellen ^{[Bitsch 2022],[Jacobs 2007],[Klein 1999],[Dollfuss 1991]}

3. Voorvleugel: pterostigma kleiner dan marginaal cel ^{[Bitsch 2022],[Jacobs 2007],[Klein 1999],[Dollfuss 1991]}

4. Borststuk: pronotum niet verlengd, zijden bereiken tegula niet ^{[Bitsch 2022],[Jacobs 2007],[Klein 1999],[Dollfuss 1991]}

5. Borststuk: notauli bereiken achterrand mesonotum niet ^{[Bitsch 2022],[Jacobs 2007],[Klein 1999],[Dollfuss 1991]}

6. Achterlijf: Eerste achterlijfssegement voor steelvormig ^{[Bitsch 2022],[Jacobs 2007],[Klein 1999],[Dollfuss 1991]}

---

---

---

exemplaar voor foto identificatie gevangen op 09-x-2021, lengte ±13mm

1. Antenne met 12 segmenten ^{[Bitsch 2022],[Jacobs 2007],[Klein 1999],[Dollfuss 1991]}

2. Achterlijf met 6 segmenten ^{[Bitsch 2022],[Jacobs 2007],[Klein 1999],[Dollfuss 1991]}

3. Clypeus met weinig zilveren beharing ^{[Jacobs 2007],[Dollfuss 1991]}

4. Tergiet 6 met pygidium ^{[Bitsch 2022],[Jacobs 2007],[Klein 1999],[Dollfuss 1991]}

KOP

1. Kop: clypeus voorrand recht afgesneden ^{[Bitsch 2022],[Jacobs 2007],[Dollfuss 1991]} (Klein ^{[Klein 1999]}: afgerond)

2. Kop: zonder bult tussen antenne inplanten ^{[Bitsch 2022],[Jacobs 2007],[Klein 1999],[Dollfuss 1991]}

3. Kop: antenne segment 3 ongeveer 2,4-3x zo lang als breed ^{[Bitsch 2022],[Jacobs 2007],[Klein 1999],[Dollfuss 1991]}

BORSTSTUK

1. Voorvleugel: tweede teruglopende ader mondt uit in tweede submarginaal cel ^{[Bitsch 2022],[Jacobs 2007],[Klein 1999],[Dollfuss 1991]}

2. Borststuk: zijde (mesopleuron) voor midden heup (coxa) met dwars gerimpelde structuur ^{[Jacobs 2007],[Klein 1999],[Dollfuss 1991]}, bij de meeste exemplaren ^{[Bitsch 2022]}

3. Borststuk: propodeum rand rugveld onduidelijk begrensd ^{[Klein 1999],[Dollfuss 1991]}, smal, met structuur ^{[Jacobs 2007],[Dollfuss 1991]} en mat ^{[Jacobs 2007]}. Smal en gestreept ^{[Bitsch 2022]}

ACHTERLIJF

1. Achterlijf: Petiolus langer dan helft lengte tergum 1 ^{[Jacobs 2007]}, langer dan helft lengte postpetiolus ^{[Bitsch 2022],[Dollfuss 1991]}, lang en slank ^{[Klein 1999]}

1. Achterlijf: pygdium lang en smal ^{[Jacobs 2007],[Klein 1999],[Dollfuss 1991]}, niet kielvormig ^{[Jacobs 2007]}, gootvormig ^{[Bitsch 2022]}

---

---

exemplaar voor foto identificatie gevangen op 30-v-2021, lengte ±9mm

---

1. Antenne met 13 segmenten ^{[Bitsch 2022],[Jacobs 2007],[Klein 1999],[Dollfuss 1991]}

2. Clypeus: met zilveren beharing ^{[Jacobs 2007],[Dollfuss 1991]}

3. Tergiet 7 zonder pygidium ^{[Bitsch 2022],[Jacobs 2007],[Klein 1999],[Dollfuss 1991]}

KOP

1. Kop: clypeus voorrand breed boogvormig uitgesneden ^{[Bitsch 2022],[Dollfuss 1991]}

2. Kop: geen bult tussen antenne inplanten ^{[Bitsch 2022],[Jacobs 2007],[Klein 1999],[Dollfuss 1991]}

3. Kop: antenneleden 5 – 9 met tyloïden ^{[Bitsch 2022],[Jacobs 2007],[Klein 1999],[Dollfuss 1991]}

BORSTSTUK

1. Borststuk: midden tarssegment 1 apicaal vrijwel recht ^{[Bitsch 2022],[Jacobs 2007],[Dollfuss 1991]}

2. Borststuk: zijde (mesopleuron): voor midden heup (coxa) met duidelijke, dwarse rimpelstructuren ^{[Bitsch 2022],[Jacobs 2007],[Klein 1999],[Dollfuss 1991]}

3. Borststuk: propodeum rand rugveld onduidelijk begrensd ^{[Klein 1999],[Dollfuss 1991]}, smal, met structuur ^{[Bitsch 2022],[Jacobs 2007],[Dollfuss 1991]} en mat ^{[Jacobs 2007]}. Smal en gestreept ^{[Bitsch 2022]}

4. Borststuk: scutum glanzend met verspreide punctering, sommige exemplaren met strepen ^{[Bitsch 2022]}

ACHTERLIJF

1. Achterlijf: petiolus langer dan tergum 1 ^{[Bitsch 2022],[Jacobs 2007]} (postpetiolus ^{[Dollfuss 1991]}), lang en slank ^{[Klein 1999]}

---

---

Literatuur

^{Aliyev & Maharramova 2009} Aliyev, A., & Maharramova, S., 2009. Ichneumonidae in der Sammlung des Zoologischen Institutes der NAS der Republik Azerbaijan. Teil I. Unterfamilie Pimplinae (Hymenoptera). Beiträge zur Entomologie= Contributions to Entomology, 59(2), 271-286.

^{Blösch 2000} Blösch, M., 2000. Die Grabwespen Deutschlands – Lebens‐weise, Verhalten, Verbreitung. 71. Teil. In Dahl, F.: Die Tierwelt Deutschlands. Begr.: 1925. – Keltern (Goecke & Evers). – 480 S. 341 Farbfotos. ISBN 3‐931374‐26‐2 (hardcover). DM 98,–. Zool. Reihe, 78: 353-353. https://doi.org/10.1002/mmnz.20020780208

^{Bohart & Menke 1976} Bohart, R.M. & Menke A.S., 1976. Sphecid wasps of the world: a generic revision. - University of California Press, 695 p.

^{Breugel 2014} Breugel, P. van., 2014. Gasten van bijenhotels. – EIS Kenniscentrum Insecten en andere ongewervelden & Naturalis Biodiversity Center, Leiden.

^{Cranshaw 2014} Cranshaw, W., 2014. Colorado Insects of Interest Fact Sheets authored by Whitney Cranshaw - Pemphredon Wasps. Colorado State University.

^{Cranshaw et al. 1993} Cranshaw, W., Leatherman, D., & Kondratieff, B., 1993. Insects that feed on Colorado trees and shrubs. Bulletin (USA).

^{Dollfuss 1991} Dollfuss, H., 1991. Bestimmungsschlüssel der Grabwespen Nord-und Zentraleuropas. Stapfia, 24, 1-247.

^{Fabian et al. 2014} Fabian, Y., Sandau, N., Bruggisser, O. T., Aebi, A., Kehrli, P., Rohr, R. P., ... & Bersier, L. F., 2014. Plant diversity in a nutshell: testing for small‐scale effects on trap nesting wild bees and wasps. Ecosphere, 5(2), 1-18.

^{Jacobs 2007} Jacobs, H.J., 2007. Die Grabwespen Deutschlands Ampulicidae. Sphecidae, Crabronidae–Bestimmungsschlüssel in Blank, SM & Taeger, A (Hrsg): Die Tierwelt Deutschlands und der angrenzenden Meeresteile nach ihren Merkmalen und nach ihrer Lebensweise, Hymenoptera III–Keltern, Goecke & Evers, 79: 1-207.

^{Klein 1999} Klein, W., 1999 De graafwespen van de Benelux: supplement. Jeugdbondsuitgeverij, 1-37. + Klein, W., 1996. De graafwespen van de Benelux. Jeugdbondsuitgeverij, 1-130.

^{Lomholdt 1984} Lomholdt, O., 1984. The Sphecidae (Hymenoptera) of Fennoscandia and Denmark. Fauna Entomologica Scandinavica, 4.1: 2.

^{Martynova & Fateryga 2015} Martynova, K. V., & Fateryga, A. V., 2015. Chrysidid wasps (Hymenoptera, Chrysididae)—Parasites of eumenine wasps (Hymenoptera, Vespidae: Eumeninae) in Crimea. Entomological Review, 95, 472-485.

^{Paukkunen et al. 2015} Paukkunen, J., Berg, A., Soon, V., Ødegaard, F., & Rosa, P., 2015. An illustrated key to the cuckoo wasps (Hymenoptera, Chrysididae) of the Nordic and Baltic countries, with description of a new species. ZooKeys, (548), 1.

^{Peeters et al. 2004} Peeters, T.M.J., C. van Achterberg, W.R.B. Heitmans, W.F. Klein, V. Lefeber, A.J. van Loon, A.A. Mabelis, H. Nieuwen-huijsen, M. Reemer, J. de Rond, J. Smit, H.H.W. Velthuis, 2004. De wespen en mieren van Nederland (Hymenoptera: Aculeata). – Nederlandse Fauna 6. Nationaal Natuurhistorisch Museum Naturalis, Leiden, knnv Uitgeverij, Utrecht & European Invertebrate Survey – Nederland, Leiden.

^{Piek 2013} Piek, T. (Ed.), 2013. Venoms of the Hymenoptera: biochemical, pharmacological and behavioural aspects. Elsevier.

^{Povolny 1997} Povolny, D., 1997. The flesh-flies of Central Europe (Insecta, Diptera, Sarcophagidae). Spixiana Suppl., 24, 1-260.

^{Ruchin & Antropov 2019} Ruchin, A. & Antropov, A., 2019. Wasp fauna (Hymenoptera: Bethylidae, Chrysididae, Dryinidae, Tiphiidae, Mutillidae, Scoliidae, Pompilidae, Vespidae, Sphecidae, Crabronidae & Trigonalyidae) of Mordovia State Nature Reserve and its surroundings in Russia. Journal of Threatened Taxa. 11. 13195-13250. 10.11609/jott.4216.11.2.13195-13250.

^{Soortenregister} Nederlands Soortenregister

^{Tsuneki 1952} Tsuneki, K., 1952. Ethological studies on the Japanese species of Pemphredon (Hymenoptera, Sphecidae), with notes on their parasites, Ellampus spp.(Hym., Chrysididae)(With 5 Text-figures). 北海道大學理學部紀要, 11.1: 57-75.

^{Waarneming.nl} Waarneming.nl

^{Woydak 1996} Woydak, H., 1996. Hymenoptera Aculeata Westfalica Familia: Sphecidae (Grabwespen), 3-135.

Citatie

Krischan, O.R., 2025. Pemphredon lugubris. Kerfdier, www.kerfdier.nl. Geraadpleegd op 23 maart 2025.