INHOUD

1. Verspreiding
2. Gedrag
3. Plant relaties
4. Prooi relaties
5. Parasitaire relaties
6. Herkenning

1. VERSPREIDING

Crossocerus annulipes is een niet algemene wesp ^{[Waarneming.nl]} die verspreid door Nederland voorkomt ^{[Peeters et al. 2004],[Klein 1999]}, maar ontbreekt in weide en polder gebieden en op de Waddeneilanden ^{[Klein 1999]}.

2. GEDRAG

2.1. ACTIVITEIT

De soort is actief van eind april tot half oktober ^{[Peeters et al. 2004]}.

2.2. ONTWIKKELING

Nest

De vrouwtjes maken hun nesten rottende boomstammen en boomstronken ^{[Blösch 2000],[Michener 1971]}. De nesten worden gemaakt door ze zelf uit te knagen of een kever te gebruiken die verder wordt uitgebreid ^{[Michener 1971]}. Na 5-10 cm vertakt de hoofdgang in zijgangen ^{[Blösch 2000]}. De nestgangen zijn ongeveer 3 tot 5 cm diep en bevinden zich in een gang niet meer dan twee broedcellen ^{[Michener 1971]} die gevuld worden met 12 tot 25 prooidieren ^{[Blösch 2000],[Michener 1971]}, meestal met 16 ^{[Blösch 2000]}. Wanneer de broedcel is gevuld wordt er één ei gelegd ^{[Bohart & Menke 1976]}. Het nest kan 12-20 broedcellen bevatten ^{[Blösch 2000]}.
Elke gevulde broedcel wordt afgesloten met een prop houtpulp ^{[Blösch 2000],[Bohart & Menke 1976]}.

Ontwikkeltijd

Ontwikkeltijd van de kleine (1,2×0,3 mm) ^{[Bohart & Menke 1976]} witte ^{[Bohart & Menke 1976]} eieren is onbekend.

2.3. BIJENHOTEL

De mannetjes zijn te vinden op en rond de bijenhotels. Regelmatig betrekken ze een nestgang om naar buiten te staren en ik vermoed dat ze ook in het hotel overnachten.
De vrouwtjes nestelen in vermolmd hout en ondanks dat ze soms wel interesse tonen heb ik ze nog niet in een voorgeboorde nestgang zien nestelen. Wel hadden in 2020, 3 vrouwtjes hun nestjes uitgegraven in een diepe barst in de zijkant van een nestblok. Er lag een berg zaagsel voor de ingang waarvan op momenten weer zaagsel door de wesp mee naar binnen werd genomen, naar ik aanneem om een afgevulde gang mee op te vullen. Het zaagsel werd met de kaken getransporteerd. Ik heb de wespen volwassen dwergcicaden (Cicadellidae) naar binnen zien brengen.
Eén van de wespen is gevangen voor identificatie.

2.4. PARING

De meeste Crabronidae vrouwtjes produceren één generatie per jaar ^{[Kurczewski & Miller 1986]}.

2.5. JACHT

De prooi wordt buik aan buik vervoerd naar het nest ^{[Bohart & Menke 1976]}.

3. PLANT RELATIES

3.1. HOUTSOORTEN

In de literatuur worden de volgende houtsoorten genoemd als medium waarin de wesp haar nest maakt:

Platanus (Plataan) [Michener 1971]

Prunus (Perzik) [Bohart & Menke 1976]

Quercus (Eik) [Michener 1971]

Ulmus (Iep) [Michener 1971],[Formstone & Howe 2013]

3.2. VOEDSELPLANTEN

De volwassen wespen voeden zich met nectar. In de literatuur worden de volgende planten soorten en groepen genoemd:

Schermbloemenfamilie [Blösch 2000] (Apicaceae)

–

4. PROOI RELATIES

De soort heeft geen prooi voorkeur ^{[Klein 1999]}.
In de literatuur worden de volgende in Nederland ^{[Soortenregister]} voorkomende soorten genoemd:

Auchenorrhyncha (Cicaden)	Cicadellidae (Dwergcicaden) [Blösch 2000],[Lomholdt 1984] zowel volwassen als nimfen [Kurczewski & Miller 1986] Alebra [Hamm & Richards 1926],[Bohart & Menke 1976] – Alebra albostriella [Michener 1971] Elymana – Elymana sulphurella [Blösch 2000] Edwardsiana – Rozecicade (Edwardsiana rosae) [Michener 1971] Empoasca [Bohart & Menke 1976] – Empoasca apicalis [Hamm & Richards 1926] – Empoasca fabae [Kurczewski & Miller 1986] Eupteryx – Eupteryx aurata [Blösch 2000] Eurhadina – Eurhadina concinna [Hamm & Richards 1926 ( als Eupteryx concinna )] Kyboasca – Kyboasca bipunctata [Michener 1971] Ossiannilssonola [Michener 1971] Ribautiana – Lepecicade (Ribautiana ulmi) [Hamm & Richards 1926 ( als Typhlocyba ulmi )] – Ribautiana tenerrima [Hamm & Richards 1926 ( als Typhlocyba tenerrima)] Typhlocyba [Michener 1971],[Bohart & Menke 1976] – Typhlocyba quercus [Hamm & Richards 1926]
Diptera (Vliegen) [Ruchin & Antropov 2019]	–
Hemiptera [Lomholdt 1984]	–
Heteroptera (Wantsen)	Meridae (Blindwantsen) [Blösch 2000],[Lomholdt 1984] zowel volwassen als nimfen [Kurczewski & Miller 1986]
Psylloidea (Bladvlooien)	Psyllidae [Blösch 2000],[Lomholdt 1984] Psylla [Hamm & Richards 1926]

Prooisoorten buiten Nederland:

–

–

5. PARASITAIRE RELATIES

In de literatuur worden de volgende in Nederland ^{[Soortenregister]} voorkomende soorten genoemd:

–

–

Parasitaire soorten buiten Nederland:

–

–

6. HERKENNING

Lengte mannetjes: 4,5 – 6 mm
Lengte vrouwtjes: 5 – 7 mm

Genus

Het genus Crossocerus is te herkennen aan:

1. Kleine tot middelgrote soorten, meestal kleiner dan 10mm (hier ±7 mm, vrouwtje) ^{[Bitsch et al. 2020],[Jacobs 2007]}

2.  Voorvleugel: met één submarginale cel ^{[Bitsch et al. 2020],[Jacobs 2007],[Klein 1999],[Dollfuss 1991]}

3. Voorvleugel: submarginaal cel en discoidaal cel gescheiden door ader ^{[Bitsch et al. 2020],[Jacobs 2007],[Klein 1999],[Dollfuss 1991]}

4. Voorvleugel: lengte stigma korter dan lengte radiaal cel ^{[Klein 1999],[Dollfuss 1991]}, stigma smal ^{[Bitsch et al. 2020],[Dollfuss 1991]}

5. Voorvleugel: marginaal cel afgeknot ^{[Bitsch et al. 2020]}

5. Achtervleugel: adering duidelijk ^{[Dollfuss 1991]}

6. Borststuk: rugzijde (mesonotum) glad ^{[Bitsch et al. 2020]} of gepuncteerd (hier gepuncteerd) ^{[Jacobs 2007]}

7. Borststuk: zijde (mesopleuron) glad of fijn en verspreid gepuncteerd ^{[Bitsch et al. 2020],[Jacobs 2007],[Dollfuss 1991]} (hier fijn verspreid gepuncteerd)

8. Borststuk: zijde (mesopleuron) zonder precoxale kiel (verticaulus) voor midden coxa, hoogstens met kleine uitstekende punt ^{[Bitsch et al. 2020],[Jacobs 2007]} (hier glad)

9. Borststuk: achterste deel zijde (metapleuron) geheel of gedeeltelijk glad, hoogstens met fijne strepen (hier geheel glad) ^{[Bitsch et al. 2020],[Jacobs 2007]}

10. Borststuk: propodeum zonder uitsteeksels ^{[Klein 1999],[Dollfuss 1991]}
11. Borststuk: dorsaalveld propodeum geheel of grootste deel glad, hoogstens zeer fijn gestreept (hier glad) ^{[Bitsch et al. 2020],[Jacobs 2007],[Dollfuss 1991]}

12. Kop: binnenrand ogen sterk convergerend naar onder ^{[Bitsch et al. 2020],[Jacobs 2007],[Klein 1999],[Dollfuss 1991]}
13. Kop: binnenrand ogen niet ingesneden ^{[Bitsch et al. 2020],[Klein 1999],[Dollfuss 1991]}

14. Kop: afstand antenne-inplant tot oogrand kleiner dan diameter antenne-inplant ^{[Bitsch et al. 2020],[Jacobs 2007],[Dollfuss 1991]}

15. Kop: ocelli vormen scherpe gelijkzijdige driehoek ^{[Bitsch et al. 2020],[Jacobs 2007],[Klein 1999],[Dollfuss 1991]}, of bijna gelijkzijdig ^{[Dollfuss 1991]}

16. Achterlijf: tergum 1 niet steelvormig ^{[Bitsch et al. 2020],[Jacobs 2007]}

17. Achterlijf: lengte tergum 1 maximaal 1,5x breedte apicaal ^{[Bitsch et al. 2020],[Klein 1999],[Dollfuss 1991]}

18. Achterlijf: geheel zwart of geel gevlekt (hier geheel zwart) ^{[Bitsch et al. 2020],[Jacobs 2007],[Klein 1999],[Dollfuss 1991]}

---

---

---

1. Antenne met 12 segmenten ^{[Bitsch 2021],[Jacobs 2007],[Klein 1999],[Dollfuss 1991]}

2. Achterlijf met 6 segmenten ^{[Bitsch 2021],[Jacobs 2007],[Klein 1999],[Dollfuss 1991]}

KOP

1. Clypeus, voorhoofd (frons) ^{[Bitsch 2021],[Klein 1999],[Dollfuss 1991]} en binnenrand ogen ^{[Bitsch 2021],[Dollfuss 1991]} zwart

2. Clypeus: met twee duidelijke tanden ^{[Bitsch 2021],[Jacobs 2007],[Klein 1999],[Dollfuss 1991]}

3. Kaak: apicaal 3-tandig, binnenrand meestal zonder tand (hier zonder tand) ^{[Bitsch 2021],[Jacobs 2007],[Klein 1999],[Dollfuss 1991]}

4. Occipitaal lijst: aan einde gepunt ^{[Dollfuss 1991]}

BORSTSTUK

1. Pronotum: hoeken afgerond ^{[Bitsch 2021],[Jacobs 2007],[Dollfuss 1991]}

2. Voorpoot: dij hoekig aan basis ^{[Dollfuss 1991]}

3. Voorpoot: Buitenkant tarslid 1 voorpoot met duidelijke doornenrij ^{[Bitsch 2021],[Jacobs 2007],[Klein 1999],[Dollfuss 1991]}

4. Propodeum: rugveld door duidelijke groeve begrensd ^{[Bitsch 2021],[Klein 1999],[Dollfuss 1991]}

5. Mesopleuron: zonder precoxaal tandje ^{[Bitsch 2021]}

ACHTERLIJF

1. Achterlijf: zwart ^{[Bitsch 2021]}, hooguit pygidium roodbruin ^{[Jacobs 2007],[Klein 1999],[Dollfuss 1991]}

2. Terga: 2 en 3 zonder insnoering aan de basis ^{[Bitsch 2021],[Jacobs 2007],[Dollfuss 1991]}

3. Pygidium: met concave zijden ^{[Bitsch 2021],[Jacobs 2007],[Klein 1999],[Dollfuss 1991]}
4. Pygidium: glanzend en met scherpe randlijsten, niet 3-lappig ^{[Jacobs 2007],[Klein 1999],[Dollfuss 1991]}

5. Tergum 6: met enkele haren naast pygidium ^{[Jacobs 2007],[Dollfuss 1991]}

---

---

---

1. Antenne: met 13 segmenten ^{[Bitsch 2021],[Jacobs 2007],[Klein 1999],[Dollfuss 1991]}

2. Achterlijf: met 7 segmenten ^{[Bitsch 2021],[Jacobs 2007],[Klein 1999],[Dollfuss 1991]}

KOP

1. Occipitaal lijst: onder in duidelijke hoek uitlopend ^{[Jacobs 2007]}, in doorn uitgetrokken ^{[Klein 1999]}, breed met duidelijke tandje ^{[Bitsch 2021],[Dollfuss 1991]}

2. Antenne: laatste segment apicaal afgeknot ^{[Bitsch 2021],[Jacobs 2007]}

3. Clypeus: zwart ^{[Dollfuss 1991]}

BORSTSTUK

1. Borststuk (thorax): geheel zwart ^{[Bitsch 2021],[Jacobs 2007]}

2. Pronotum: zijden zonder tand ^{[Dollfuss 1991]}

3. Propleuron: getand ^{[Bitsch 2021]}

4. Propodeum: rugveld door groef begrensd ^{[Bitsch 2021],[Jacobs 2007],[Klein 1999]}

5. Voorpoot: scheen (tibia) naar top toe verbreed, met opgerichte borstels ^{[Bitsch 2021],[Jacobs 2007]}

6. Voorpoot: tarstlid 1 vergroot en afgevlakt, duidelijk breder dan middenpoot tarslid 1 ^{[Jacobs 2007]}

7. Voorpoot: tarstlid 1 verbreed, de twee volgende leden (2, 3) duidelijk verbreed en afgevlakt ^{[Bitsch 2021],[Jacobs 2007],[Klein 1999]}

8. Voorpoot: tarslid 1 sterk verbreed, geel met 2 of 3 donkere vlekken ^{[Bitch 2021],[Jacobs 2007],[Klein 1999],[Dollfuss 1991]}

Scheen (tibia) achterpoot:
9. Zwart ^{[Jacobs 2007]}
10. Niet verdikt
11. Buitenkant vaak met lange duidelijke doorns ^{[Dollfuss 1991]}

12. Voorpoot: trochanter en dij (femur) basis met hoekvormig uitsteeksel ^{[Dollfuss 1991]}

ACHTERLIJF

1. Achterlijf: geheel zwart ^{[Bitsch 2021],[Jacobs 2007],[Klein 1999],[Dollfuss 1991]}
2. Tergia 2 en 3: zonder insnoering aan de basis ^{[Jacobs 2007],[Dollfuss 1991]}

Hier is er sprake van een lichte glooiing.
De tergieten van C. acanthophorus hebben zijlings gezien een duidelijke dorsale insnoering waardoor met name tergiet 1 er gebult uitziet.

3. Tergum 7: niet sterker gepuncteerd dan tergiet 6 ^{[Bitsch 2021],[Jacobs 2007],[Klein 1999]}
Dollfuss ^{[Dollfuss 1991]}: Tergiet 7 geen herkenbare punctering

---

---

Literatuur

^{Bitsch 2021} Bitsch, J., 2021. Hyménoptères sphéciformes d'Europe: Volume 2, Systématique (2e partie) : Crabroninae, Dinetinae, Eremiaspheciinae & Mellininae. France: Faune De France.

^{Bitsch et al. 2020} Bitsch, J., Y. Barbier, S.F. Gayubo, H.-J. Jacobs, J. Leclercq, K. Schmidt., 2020. Hyménoptères sphéciformes d'Europe: Volume 1, Généralités, Heterogynaidae, Ampulicidae, Sphecidae, Crabronidae (1re partie). - France: Faune De France, 370p.

^{Blösch 2000} Blösch, M., 2000. Die Grabwespen Deutschlands – Lebens‐weise, Verhalten, Verbreitung. 71. Teil. In Dahl, F.: Die Tierwelt Deutschlands. Begr.: 1925. – Keltern (Goecke & Evers). – 480 S. 341 Farbfotos. ISBN 3‐931374‐26‐2 (hardcover). DM 98,–. Zool. Reihe, 78: 353-353. https://doi.org/10.1002/mmnz.20020780208

^{Bohart & Menke 1976} Bohart, R.M. & Menke A.S., 1976. Sphecid wasps of the world: a generic revision. - University of California Press, 695 p.

^{Dollfuss 1991} Dollfuss, H., 1991. Bestimmungsschlüssel der Grabwespen Nord-und Zentraleuropas. Stapfia, 24, 1-247.

^{Formstone & Howe 2013} Formstone, B., & Howe, M., 2013. Brownfield sites and their value for invertebrates–A survey of selected sand quarries in north-east Wales in 2013: Borras Quarry and Marford Quarry. Cyfoeth Naturiol Cymru Natural Resources Wales, NRW Evidence Report No. 21

^{Hamm & Richards 1926} Hamm, A. H., & Richards, O. W., 1926. The biology of the British Crabronidae. Transactions of the Royal Entomological Society of London, 74(2), 297-331.

^{Jacobs 2007} Jacobs, H.J., 2007. Die Grabwespen Deutschlands Ampulicidae. Sphecidae, Crabronidae–Bestimmungsschlüssel in Blank, SM & Taeger, A (Hrsg): Die Tierwelt Deutschlands und der angrenzenden Meeresteile nach ihren Merkmalen und nach ihrer Lebensweise, Hymenoptera III–Keltern, Goecke & Evers, 79: 1-207.

^{Klein 1999} Klein, W., 1999 De graafwespen van de Benelux: supplement. Jeugdbondsuitgeverij, 1-37. + Klein, W., 1996. De graafwespen van de Benelux. Jeugdbondsuitgeverij, 1-130.

^{Kurczewski & Miller 1986} Kurczewski, F. E., & Miller, R. C., 1986. Observations on some nests of Crossocerus (Blepharipus) a. annulipes (Lepeletier and Brullé)(Hymenoptera: Sphecidae).

^{Lomholdt 1984} Lomholdt, O., 1984. The Sphecidae (Hymenoptera) of Fennoscandia and Denmark. Fauna Entomologica Scandinavica, 4.1: 2.

^{Michener 1971} Michener, C. D., 1971. Notes on crabronine wasp nests. Journal of the Kansas Entomological Society, 44(3), 405-407.

^{Peeters et al. 2004} Peeters, T.M.J., C. van Achterberg, W.R.B. Heitmans, W.F. Klein, V. Lefeber, A.J. van Loon, A.A. Mabelis, H. Nieuwen-huijsen, M. Reemer, J. de Rond, J. Smit, H.H.W. Velthuis, 2004. De wespen en mieren van Nederland (Hymenoptera: Aculeata). – Nederlandse Fauna 6. Nationaal Natuurhistorisch Museum Naturalis, Leiden, knnv Uitgeverij, Utrecht & European Invertebrate Survey – Nederland, Leiden.

^{Ruchin & Antropov 2019} Ruchin, A. & Antropov, A., 2019. Wasp fauna (Hymenoptera: Bethylidae, Chrysididae, Dryinidae, Tiphiidae, Mutillidae, Scoliidae, Pompilidae, Vespidae, Sphecidae, Crabronidae & Trigonalyidae) of Mordovia State Nature Reserve and its surroundings in Russia. Journal of Threatened Taxa. 11. 13195-13250. 10.11609/jott.4216.11.2.13195-13250.

^{Soortenregister} Nederlands Soortenregister

^{Waarneming.nl} Waarneming.nl

Citatie

Krischan, O.R., 2025. Crossocerus annulipes. Kerfdier, www.kerfdier.nl. Geraadpleegd op 24 maart 2025.