Een zeer bijzondere nieuwe tuinsoort dit keer!!
Aan het einde van de dag zag ik twee kleine spartelende wespjes in de met water gevulde kruiwagen drijven. Het was meteen duidelijk dat het sluipwespjes waren maar welke.

Zelf kwam ik er niet uit dus de hulp ingeroepen van het Waarneming.nl forum waar Fons Verheyde het als een paartje identificeerde van de sluipwesp Baranisobas ridibundus, een zeldzame soort in Nederland.
Zie voor het vrouwtje hier en voor het mannetje hier.

Wat het nog mooier maakt is dat volgens hem de eerste keer is dat het mannetje van deze soort in Nederland en België is gefotografeerd!!

Beide zijn hier bezig het water van hun lijfjes te poetsen. Het vrouwtje heeft een vreemde vervorming in de rechtervleugelpunt. Helaas zijn haar foto’s nogal slecht.

Update 08/2020:
Baranisobas ridibundus → Apaeleticus inimicus

Ik ontving een update van Fons Verheyde op de waarneming in Waarneming.nl die informeerde dat het hier om een andere soort gaat dan in eerste instantie gedacht (zie hierboven) namelijk een vrouwtje Apaeleticus inimicus en waarschijnlijk ook het mannetje.

In Nederland komen vier soorten uit dit genus voor ^[1]:

Soort	Voorkomen [2]
A. bellicosus	vrij zeldzaam
A. haematodus	algemeen
A. inimicus	algemeen
A. mesostictus	vrij zeldzaam

Het is een goede gewoonte om na een identificatie wat referentie materiaal te bekijken om het brein te trainen. Zoals wel vaker bij sluipwespen blijkt er niet veel informatie beschikbaar, maar heb in mijn zoektocht wel een paar publicaties kunnen vinden met foto materiaal:

Soort		Publicatie
A. bellicosus	♀	[PUB-1]: New records of Cryptinae and Ichneumoninae (Hymenoptera: Ichneumonidae) species from Kerman province, Southeast Iran
	♂	[PUB-2]: Muséum National D’Histoire Naturelle [PUB-3]: A survey on the tribes Phaeogenini and Platylabini (Ichneumonidae: Ichneumoninae) with two generic records for the fauna of Iran
A.haematodus	♀	geen gegevens beschikbaar
	♂	geen gegevens beschikbaar
A. inimicus	♀	[PUB-4]: Muséum National D’Histoire Naturelle [PUB-5]: Two newly recorded species of the tribe Platylabini (Hymenoptera: Ichneumonidae, Ichneumoninae) from Iran [PUB-3]: A survey on the tribes Phaeogenini and Platylabini (Ichneumonidae: Ichneumoninae) with two generic records for the fauna of Iran
	♂	geen gegevens beschikbaar
A. mesostictus	♀	[PUB-6]: Muséum National D’Histoire Naturelle
	♂	geen gegevens beschikbaar

Vrouwtje

De Ichneumoninae sleutel [Tereshkin] ^[4] leidt naar de tribe Platylabini via deze kenmerken:

• kleine wesp
• scutellum hoger dan postscutellum
• ovipositor niet zichtbaar

De Platylabini sleutel ^[4] leidt naar genus Apaeleticus via deze kenmerken:

• basis areolet voorvleugel breed
• achterlijf afgeknot, tergieten 6 en 7 niet zichtbaar
• antenne vlag is korter dan de voorvleugel
• voorvleugel is een stuk korter dan het lichaam

Een aantal kenmerken zijn niet zichtbaar maar door de sleutel op aannames te doorlopen kan door te kijken naar overeenkomende kenmerken en het uitsluiten van genera die niet in Nederland voorkomen een resultaat gevonden worden.

Op basis van de referentie foto’s komt mijn vrouwtje goed overeen met A. inimicus, en lijkt niet op A. mesostictus ^[PUB-6] en A. bellicosus ^[PUB-1]. Ik heb geen gegevens kunnen vinden over A. haematodus.

Een paar morfologische kenmerken in de soortbeschrijving [PUB-3] en [PUB-5] zijn niet toetsen omdat mijn foto’s van het vrouwtje te weinig detail laten zien, maar de volgende kenmerken komen overeen:

• Antenne vlag met 30 segmenten, witte segmenten 6-10 ^[PUB-5]
  (noot: [PUB-3] meldt 35 segmenten met 6 witte segmenten. In mijn foto zijn er 30 segmenten en 4 witte segmenten, zoals in [PUB-5])
• Eerste antenne segment vlag 2.3x langer dan breed aan apex ^[PUB-5]
• Dwarse groef pronotum ondiep ^[PUB-5]
• Mesonotum matig convex, breedte = 0.73x lengte ^[PUB-5]
• Voorvleugel met pentagonaal areolet, smaller aan voorkant ^[PUB-5]
• Tergiet 1 gepuncteerd ^[PUB-5]
  (noot: in mijn foto lijkt het alsof er een afvlakking of juist verlaging in het middenveld van tergiet 1 zit, maar is door onscherpte niet goed te bepalen dus dit kan een fotografisch artefact zijn. Ik heb geen genus of soort met zo’n kenmerk kunnen vinden.)
• Tergiet 6 en 7 verstopt onder tergiet 5 ^{[PUB-3, PUB-5]}
• Tergiet 5 afgestompt ^[PUB-3]
• Ovipositor kort ^[PUB-5]
• Kleur roodachtig met ivoor wit patroon op achterrand pronotum, subalarum ^[PUB-5]
• Vertex zwart met rood ^[PUB-3]
• Tegula en alle poten rood ^[PUB-5]
• Postscutellum zwart ^[PUB-5]
• Tergieten 5 en 6 zwart ^[PUB-5]

1. Antenne vlag met 30 segmenten, witte segmenten 6-10

2. Eerste antenne segment vlag 2.3x langer dan breed aan apex

3. Dwarse groef pronotum ondiep

4. Mesonotum matig convex, breedte (W) = 0.73x lengte (L)

5. Voorvleugel met pentagonaal areolet, brede basis, smaller aan voorkant

6. Tergiet 6 en 7 verstopt onder tergiet 5
7. Tergiet 5 afgestompt
8. Ovipositor kort
9. Tergieten 5 en 6 zwart

10. Kleur roodachtig met ivoor wit patroon op achterrand pronotum, subalarum
(Noot: scutellum is in bij mijn vrouwtje en alle referenties ivoor wit, maar dit wordt niet speciefiek als kenmerk opgegeven)

11. Postscutellum zwart

12. Tegula en alle poten rood

13. Vertex zwart met rood

Eén ding wat me altijd een beetje heeft doen twijfelen aan de determinatie B. ridibundus was dat de legboor op geen enkele foto zichtbaar was waar die waarschijnlijk wel te zien zou kunnen zijn geweest. In voorbeelden op het web is bij de soort een dikke, stevige legboor te zien.
Dit is nu verklaard omdat bij Apaeleticus vrouwtjes de laatste tergieten niet zichtbaar zijn omdat die zich vrijwel altijd binnen tergiet 5 bevinden ^{[4, PUB-3, PUB-5]}, en de legboor niet uitsteekt ^[4].

Mannetje

De Ichneumoninae sleutel [Tereshkin] ^[4] leidt naar de tribe Platylabini via deze kenmerken:

• kleine wesp
• propodeum spirakel klein en rond van vorm
• scutellum hoger dan postscutellum

De Platylabini sleutel ^[4] leidt naar genus Apaeleticus via deze kenmerken:

• petiolus niet afgeplat aan basis
• basis areolet voorvleugel breed
• propodeum met tanden
• coxale carina ontwikkeld
• propodeum spirakel klein en rond van vorm
• midden van gezicht scherp naar voren uitstekend
• dwarse groef pronotum onderbroken door kiel
• antenne vlag segmenten zonder tyloïden
• antenne vlag is korter dan de voorvleugel
• voorvleugel is een stuk korter dan het lichaam

2. Areolet pentagonaal, basis breed

9. antenne vlag is korter dan de voorvleugel
10. voorvleugel is een stuk korter dan het lichaam

Ik heb geen foto referentie materiaal van het mannetje A. inimicus kunnen vinden. De foto’s van het mannetje A. bellicosus lijken erg op mijn mannetje. Volgens de sleutel van [Perkins] ^[3] is het verschil tussen de twee mannetjes:

– A. inimicus met kortere, duidelijk verdikte antenne vlag
– A. inimicus postpetiolus is apicaal glad en met onregelmatige lengte rimpels tussen de spirakels

– A. bellicosus een langere antenne vlag
– A. bellicosus postpetiolus gelijkmatig grof gepuncteerd

De beschrijving van de postpetiolus A. inimicus lijkt overeen te komen met die op mijn mannetje. Het komt zeker niet overeen met de beschrijving van A. bellicosus, en ook de referentie foto’s van die soort in [PUB-2] en [PUB-3] laten een zeer duidelijke punctering zien die duidelijk anders is.

Afijn, jammer dat het de wat minder algemene soort A. inimicus is in plaats van de zeldzame B. ridibundus. De primeur dat het mannetje mogelijk voor het eerst is gefotografeerd in de lage landen geldt waarschijnlijk nu niet meer, maar gezien het ontbreken van fotografische referenties op het web voelt het toch nog een beetje zo, en het blijven gewoon mooie wespjes ✌️😊

---

Literatuur

¹ Nederlands Soortenregister

² Waarneming.nl

³ PERKINS, James F. Hymenoptera: Ichneumonoidea, Ichneumonidae, key to subfamilies and Ichneumoninae.

⁴ TERESHKIN, A. M. Illustrated key to the tribes of subfamilia Ichneumoninae and genera of the tribe Platylabini of world fauna (Hymenoptera, Ichneumonidae). Linzer Biologische Beiträge, 2009, 41.2: 1317-1608., pag: 1428, 1430