Polistes dominula (Franse veldwesp)♀︎♂︎

Laatst bijgewerkt: 24 maart 2024


Vrij zeldzaam

SOORT: Franse veldwesp (Polistes dominula)
GENUS POLISTES (Veldwespen)
FAMILY VESPIDAE (Plooivleugelwespen)



WAARNEMING:
2023-IV-212023-IV-042023-III-162022-VIII-302022-VIII-062022-IX-032021-VIII-112020-VIII-092019-VIII-252019-VIII-24

JAREN:
20192020202120222023

MAANDEN:
janfebmaaaprmeijunjulaugsepoktnovdec


Officiële naam

Synoniemen

Polistes dominula [1,4]

Polistes dominulus
Vespa dominula

zie meer op: www.gbif.org

Etymologie:

dominula

Franse veldwesp ♀︎ (Polistes dominula), imago

INHOUD

1. Verspreiding
2. Gedrag
3. Plant relaties
4. Prooi relaties
5. Parasitaire relaties
6. Herkenning

1. VERSPREIDING

Polistes dominula is een vrij algemene wesp [2] die verspreid door heel Nederland voorkomt [2] .

Tuinsoort

De soort is voor het eerst in 2019 waargenomen in onze tuin.

2. GEDRAG

2.1. ACTIVITEIT

De soort is actief van eind april mei tot begin november, waarbij de mannetjes in de tweede helft van juni verschijnen [3].

2.2. ONTWIKKELING

Nest

De vrouwtjes van deze hypergeïsche soort bouwen eigen nesten van papier gefabriceerd uit fijngekauwd houtpulp. Ze passen een gymnodome nestbouw toe waarbij de raat met cellen niet is afgesloten met een overkapping zoals bijvoorbeeld de Gewone wesp (Vespula vulgaris) dat doet. De nesten worden daarom op enigszins tot goed beschutten plaatsen gebouwd. Door mensen geïntroduceerde materialen worden vaak gebruikt als substraat voor het nest [20].

Eigen waarnemingen van Polistes dominula nestlocaties:

LocatieLandBeschrijving
In raamItaliëEen groot nest met ±250-300 cellen (foto links hieronder).
Onder steen op grond FrankrijkNest grootte moeilijk te zien (foto rechts hieronder).
In dakgoot eindeItaliëEen middelgroot nest dat vrij stond op het eindpunt van een dakgoot.
In brandslangkastItaliëEen spleetvormige opening in de gesloten deur van de kast gaf toegang tot het middelgrote nest dat in de kast hing.
Onder dakpannenItaliëNiet duidelijk om hoeveel nesten het ging, maar veel exemplaren aanwezig op het dak van een stenen schuurachtige constructie waar ze vanonder de dakpannen verschenen. Aan de binnenkant van de constructie had Vespa crabro de ingang tot haar nest in de nok van het dak.
Veranda overkappingItaliëEen klein nest van ±10 cellen hangend aan de veranda overkapping dicht tegen de muur van de woning.
Tabel 2.2-1: eigen waarnemingen nestlocaties
Franse veldwesp ♀︎ (Polistes dominula), nest in raam
Franse veldwesp ♀︎ (Polistes dominula), nest onder een steen op de grond

Afhankelijk van de omstandigheden kunnen oude nesten gebruikt worden waarbij het oude nest als substraat dient voor het nieuwe nest [22] of deze opnieuw wordt gebruikt en uitgebreid [24].

2.3. BIJENHOTEL

In onze tuin heeft de soort in 2022 aggregaties gevormd in diepe scheuren in de nestblokken om te overwinteren. Deze zogenaamde pre-overwinter aggregaties zijn onderdeel van een belangrijk sociaal proces voor de soort waarin de nieuwe koninginnen voor het volgende seizoen worden bepaald [23].

Franse veldwesp ♀︎ (Polistes dominula), pre-overwinter aggregatie

3. PLANT RELATIES

3.1. HOUTSOORTEN

In de literatuur worden de volgende houtsoorten genoemd als medium waarin de wesp haar nest maakt:

heesters [20]
Tabel 3.1-1: houtsoorten gebruikt als nest substraat

3.2. VOEDSELPLANTEN

In de literatuur worden de volgende planten soorten en groepen genoemd:

Amaryllidaceae
(Narcisfamilie)
Allium
Allium ramosum (Chinese bieslook) [7]
Apiaceae
(Schermbloemfamilie)
Chaerophyllum
Chaerophyllum bulbosum (Knolribzaad) [7]

Cirsium
Cirsium arvense (Akkerdistel) [7]

Daucus
Daucus carota (Peen) [7]

Eryngium
Eryngium campestre (Kruisdistel) [7]
Eryngium maritimum (Blauwe zeedistel) [7]

Falcaria
Falcaria vulgaris (Sikkelkruid) [7]

Foeniculum
Foeniculum vulgare (Venkel) [7]

Heracleum (Berenklauw)
Heracleum sphondylium [7als Heracleum sibiricum]

Seseli
Seseli libanotis (Hertswortel) [7]
Asteraceae
(Composietenfamilie)
Arctium
Arctium lappa (Grote klit) [7]

Carduus
Carduus acanthoides (Langstekelige distel) [7]

Centaurea
Centaurea diffusa (Wijdvertakte centaurie) [7]

Solidago
Solidago canadensis (Canadese guldenroede) [7]

Symphyotrichum
Symphyotrichum novi-belgi (Nieuw-Nederlandse aster) [7]

Taraxacum
Taraxacum officinale (Paardenbloem) [7]

Tussilago
Tussilago farfara (Klein hoefblad) [7]
Bignoniaceae
(Trompetboomfamilie)
Campsis
Campsis radicans (Trompetbloem) [7]
Brassicaceae
(Kruisbloemenfamilie)
Alliaria
Alliaria petiolata (Look-zonder-look) [7]

Capsella
Capsella bursa-pastoris (Herderstasje) [7]
Caprifoliaceae
(Kamperfoeliefamilie)
Symphoricarpos
– Symphoricarpos albus (Sneeuwbes) [7]
Caryophyllaceae
(Anjerfamilie)
Alsine
Alsine media [7]

Gypsophila
Gypsophila paniculata (Gipskruid) [7]

Saponaria
Saponaria officinalis (Zeepkruid) [7]
Convolvulaceae [7als Cuscutaceae]
(Windefamilie)
Cuscuta
Cuscuta campestris (Veldwarkruid) [7]
Crassulaceae
(Vetplantenfamilie)
Hylotelephium
Hylotelephium spectabile (Roze hemelsleutel) [7]
Euphorbiaceae
(Wolfsmelkfamilie)
Euphorbia
Euphorbia marginata [7]
Fabaceae
(Vlinderbloemenfamilie)
Melilotus
Melilotus albus (Witte honingklaver) [7]
Lamiaceae
(Lipbloemenfamilie)
Mentha
– Mentha piperita (Pepermunt) [7]

Satureja
Satureja monta (Winterbonenkruid) [7]
Plantaginaceae [7als Veronicaceae]
(Weegbreefamilie)
Linaria
– Linaria vulgaris (Vlasbekje) [7]
Plumbaginaceae
(Strandkruidfamilie)
Limonium
– Limonium platyphyllum [7]
Resedaceae
(Resedafamilie)
Reseda
Reseda lutea (Wilde reseda) [7]
Rosaceae
(Rosenfamilie)
Crataegus (Meidoorn) [7]

Prunus
Prunus cerasifera (Kerspruim) [7]

Rubus
Rubus idaeus (Framboos) [7]
Salicaceae
(Wilgenfamilie)
Salix [7]
Salix acutifolia [7]
– Salix caprea (Boswilg) [7]
Sapindaceae
(Zeepboomfamilie)
Acer (Esdoorn)
Acer platanoides (Noorse esdoorn) [7]
Acer pseudoplatanus (Gewone esdoorn) [7]
Acer tataricum (Tataarse esdoorn) [7]

Aesculus (Paardenkastanje)
Aesculus parviflora [7]
TiliaceaeTilia
Tilia cordata (Winterlinde) [7]
Violaceae
(Viooltjesfamilie)
Viola
Viola odorata (Maartsviooltje) [7]
Tabel 3.2-1: Voedselplanten in Nederland

Plantensoorten buiten Nederland:

Apiaceae
(Schermbloemfamilie)
Peucedanum
Peucedanum ruthenicum [7]

Seseli
Seseli tortuosum [7]

Sium
Sium sisarum [7]
Apocynaceae
(Maagdenpalmfamilie)
Cynanchum
Cynanchum acutum [7]
Asteraceae
(Composietenfamilie)
Cirsium
Cirsium ukranicum [7]

Galatella
– Galatella dracunculoides [7]

Senecio
Senecio macrophyllus [7]
Euphorbiaceae
(Wolfsmelkfamilie)
Euphorbia
Euphorbia stepposa [7]
Euphorbia virgata [7]
Grossulariaceae
(Ribesfamilie)
Grossularia
– Grossularia reclinata [7]
Lamiaceae
(Lipbloemenfamilie)
Teucrium
Teucrium polium [7]
Rubiaceae
(Sterbladigenfamilie)
Galium
Galium humifusum [7]
Galium articulatum [7]
Vitaceae
(Wijnstokfamilie)
Ampelopsis
Ampelopsis aconitifolia [7]
Tabel 3.2-2: Voedselplanten buiten Nederland

Tuinsoorten

In de tuin staan diverse van deze voedselplanten en de soort is op de volgende soorten foeragerend waargenomen:

Apiaceae
(Schermbloemenfamilie)
Foeniculum
Foeniculum vulgare (Venkel)
Bignoniaceae
(Trompetboomfamilie)
Campsis
Campsis radicans (Trompetbloem) [7]
Tabel 3.2-3: Voedselplanten in onze tuin waar soort op is waargenomen

4. PROOI RELATIES

De soort gebruikt vooral rupsen van nachtvlinders [5] voor haar broed, maar ook larven van andere orders.


In de literatuur worden de volgende in Nederland [1] voorkomende soorten genoemd:

Coleoptera
(Kevers)
Chrysomelidae (Bladkevers)
Cassida (Schildpadtorren)
Cassida rubiginosa (Groene schildpadkever) [10,13,14]


Coccinellidae (Lieveheersbeestjes)
Coccinella [19]


Tenebrionidae (Zwartlijven)
Tenebrio
Tenebrio molitor (Meeltor) [13]
Diptera
(Vliegen)
Agromyzidae (Mineervliegen)
Cerodontha


Ceratopogonidae (Knutjes)
Forcipomyia [19]


Tabanidae (Dazen) [19]
Hemiptera [12]
Auchenorrhyncha (Cicaden) [12]


Lepidoptera
(Vlinders)
Dagvlinders
Lycaenidae (Blauwtjes)
Lycaena [19]


Pieridae (Witjes)
Pieris
Pieris brassicae (Groot koolwitje) [21]
– Pieris napi (Klein geaderd witje) [11]
Pieris rapae (Klein koolwitje) [20]


Nachtvlinders
Geometridae (Spanners) [6]
Chloroclystis [19]

Peribatodes [19]

Scopula [19]


Noctuidae (Uilen)
Agrotis [19]

Leucania [19]

Mythimna [19]

Thysanoplusia [19]


Tortricidae (Bladrollers) [6]
Epiphyas [19]
Epiphyas postvittana (Australische bladroller) [12]


Pyralidae (Lichtmotten)
Galleria
Galleria mellonella (Grote wasmot) [17]
Araneae
(Spinnen)
Theridiidae (Kogelspinnen)
Cryptachaea [19]
Tabel 4-1: Prooisoorten in Nederland

Prooisoorten buiten Nederland:

Diptera
(Vliegen)
Tachinidae (Sluipvliegen)
Trigonospila [19]
Hemiptera [12]
Auchenorrhyncha (Cicaden) [12]
Kikihia [19]
Kikihia muta [12]
Lepidoptera
(Vlinders)
Dagvlinders
Hesperiidae (Dikkopjes)
Epargyreus
Epargyreus clarus [15]


Lycaenidae (Blauwtjes)
Zizina [19]
Zizina labradus {20]


Nymphalidae (Schoenlappers, parelmoervlinders en zandoogjes)
Danaus
Danaus plexippus (Monarchvlinder) [11,12,19,20]


Nachtvlinders
Erebidae
Egone [19]

Nyctemera [19]


Geometridae (Spanners)
Declana [19]

Phrissogonus [19]


Noctuidae (Uilen)
Ctenoplusia [19]

Ectopatria [19]


Pyralidae (Lichtmotten)
Leptodus [19als Vincia]


Saturniidae (Nachtpauwogen)
Gamelia [19]

Hemileuca
Hemileuca lucina [13]

Opodiphthera [19]


Tortricidae (Bladrollers)
Holocola [19]

Merophyas [19]
Mantodea
(Bidsprinkhanen)
Mantidae
Orthodera [19]
Tabel 4-2: Prooisoorten buiten Nederland

5. PARASITAIRE RELATIES

In de literatuur worden de volgende in Nederland [1] voorkomende soorten genoemd:

Chalcidoidae
(Bronswespen)
Pteromalidae

Dibrachys
Dibrachys cavus [18,19]

Diptera
(Vliegen)
Sarcophagidae (Dambordvliegen)

Sarcophaga [18
XenidaeXenos
Xenos vesparum (Velpwespwaaiertje) [5,8]
Tabel 5-1: Parasitaire soortrelaties in Nederland

Parasitaire soorten buiten Nederland:

Lepidoptera
(Vlinders)
Crambidae (Grasmotten)

Chalcoela
Chalcoela iphitalis [18]
Vespidae
(Plooivleugelwespen)
Vespidae (Plooivleugelwespen)

Polistes (Veldwespen)
Polistes sulcifer [16]
Polistes semenowi [16]
Polistes atrimandibularis [8,16]
Tabel 5-2: Parasitaire soortrelaties buiten Nederland

6. HERKENNING

Lengte mannetjes: 10 – 17 mm
Lengte vrouwtjes: 10 – 17 mm

Genus

Het genus Polistes is te herkennen aan:

1.  Antenne: verlengd, niet knotsvormig [9]

Franse veldwesp ♀︎ (Polistes dominula), antenne met verlengde schacht, niet knotsvormig

2. Voorvleugel: met drie submarginaal cellen [9]

Franse veldwesp ♀︎ (Polistes dominula), voorvleugel met drie submarginaal cellen

3. Poten: middenschenen met twee sporen [9]

Franse veldwesp ♀︎ (Polistes dominula), middenschenen met twee sporen

4. Poten: tarsklauwen niet getand [9]

Franse veldwesp ♀︎ (Polistes dominula), tarsklauwen niet getand

5. Kaken: kort en breed, zonder lijsten aan buitenkant [9]

Franse veldwesp ♀︎ (Polistes dominula), kaken kort en breed, zonder lijsten

6. Achterlijf: kegelvormig [9]

Franse veldwesp ♀︎ (Polistes dominula), achterlijf kegelvormig

7. Achterlijf: vooraan geleidelijk versmald richting de petiolus [9]

Franse veldwesp ♀︎ (Polistes dominula), achterlijf vooraan geleidelijk versmald richting petiolus
Franse veldwesp ♀︎ (Polistes dominula), achterlijf vooraan geleidelijk versmald richting petiolus


exemplaar voor foto identificatie gevangen op 29-viii-2022

Franse veldwesp ♀︎ (Polistes dominula), imago
Franse veldwesp ♀︎ (Polistes dominula), imago
Franse veldwesp ♀︎ (Polistes dominula), imago
Franse veldwesp ♀︎ (Polistes dominula), imago

1. Antenne met 12 segmenten [9]

Franse veldwesp ♀︎ (Polistes dominula), antenne met twaalf segmenten

2. Achterlijf met 6 segmenten [9]

Franse veldwesp ♀︎ (Polistes dominula), achterlijf met zes segmenten

3. Kop: ogen donker gekleurd [9]

Franse veldwesp ♀︎ (Polistes dominula), ogen donker

4. Kop: onderhelft gezicht onder antennes geel met zwart gekleurd [9]

Franse veldwesp ♀︎ (Polistes dominula), onderhelft gezicht onder antennes geel en zwart gekleurd

5. Achterlijf: met angel [9]

KOP

1. Kaken: buitenzijde zonder verdiepingen [9]

Franse veldwesp ♀︎ (Polistes dominula), buitenzijde kaken verdiepingen

2. Clypeus: middenlob aan basis zonder verlaging, in zijaanzicht zwak convex verlopend [9]

Franse veldwesp ♀︎ (Polistes dominula), clypeus middenlob aan de basis zonder verlaging, in zijaanzicht zwak convex verlopend

3. Clypeus: middenlob voorbij de zijhoeken uitgetrokken [9]

Franse veldwesp ♀︎ (Polistes dominula), clypeus middenlob voorbij de zijhoeken uitgetrokken

4. Clypeus: volledig geel of met uitgebreide zwarte vlek (hier volledig geel) [9]

Franse veldwesp ♀︎ (Polistes dominula), clypeus volledig geel of met uitgebreide zwarte vlek

5. Antenne: vanaf het derde lid volledig oranje [9]

Franse veldwesp ♀︎ (Polistes dominula), antenne vanaf het derde lid volledig oranje

BORSTSTUK

geen kenmerken

ACHTERLIJF

1. Sterniet 6 in de regel overwegend geel [9]

Franse veldwesp ♀︎ (Polistes dominula), sterniet 6 in de regel overwegend geel




1. Antenne met 13 segmenten [9]

2. Achterlijf met 7 segmenten [9]

3. Kop: ogen groen gekleurd [9]

Franse veldwesp ♂︎ (Polistes dominula), ogen groen

4. Kop: onderhelft gezicht onder antennes volledig geel [9]

Franse veldwesp ♂︎ (Polistes dominula), onderhelft gezicht onder antennes volledig geel

5. Antenne: laatste antenne leden spiraal-achtig opgerold [9]

Franse veldwesp ♂︎ (Polistes dominula), laatste antenne leden spiraal-achtig opgerold

KOP

1. Kaken: buitenzijde zonder verdiepingen [9]

Franse veldwesp ♂︎ (Polistes dominula), buitenzijde kaken zonder verdiepingen

2. Kaken: kaken geel [9]

Franse veldwesp ♂︎ (Polistes dominula), keken geel

2. Clypeus: middenlob aan basis zonder verlaging, in zijaanzicht zwak convex verlopend [9]

3. Clypeus: middenlob voorbij de zijhoeken uitgetrokken [9]

Franse veldwesp ♂︎ (Polistes dominula), clypeus middenlob voorbij de zijhoeken uitgetrokken

4. Antenne: vanaf het derde lid volledig oranje [9]

Franse veldwesp ♂︎ (Polistes dominula), antenne vanaf het derde lid volledig oranje

BORSTSTUK

geen kenmerken

ACHTERLIJF

geen kenmerken



Referenties

1 Nederlands Soortenregister

2 Waarneming.nl

3 Peeters, T.M.J., C. van Achterberg, W.R.B. Heitmans, W.F. Klein, V. Lefeber, A.J. van Loon, A.A. Mabelis, H. Nieuwen-huijsen, M. Reemer, J. de Rond, J. Smit, H.H.W. Velthuis, 2004. De wespen en mieren van Nederland (Hymenoptera: Aculeata). – Nederlandse Fauna 6. Nationaal Natuurhistorisch Museum Naturalis, Leiden, knnv Uitgeverij, Utrecht & European Invertebrate Survey – Nederland, Leiden.

4 Smit, John T. & Smit, Jan. (2014). A social parasitic Polistes wasp parasitized by a twisted-wing insect (Hymenoptera: Vespidae, Strepsiptera: Xenidae). Entomologische Berichten. 73. 121-123.

5 Hughes, David & Kathirithamby, Jeyaraney & Turillazzi, Stefano & Beani, Laura. (2004). Social wasps desert the colony and aggregate outside if parasitized: parasite manipulation?. Behavioral Ecology. 15. 1037-1043.

6 Ruchin, Alexander & Antropov, Alexander. (2019). Wasp fauna (Hymenoptera: Bethylidae, Chrysididae, Dryinidae, Tiphiidae, Mutillidae, Scoliidae, Pompilidae, Vespidae, Sphecidae, Crabronidae & Trigonalyidae) of Mordovia State Nature Reserve and its surroundings in Russia. Journal of Threatened Taxa. 11. 13195-13250. 10.11609/jott.4216.11.2.13195-13250.

7 AMOLIN, A. V.; OGOL, I. N. Ïèùåâûå ñâÿçè ñêëàä÷àòîêðûëûõ îñ (Hymenoptera: Vespidae) ñ öâåòêîâûìè ðàñòåíèÿìè (Magnoliophyta) â Äîíáàññå Trophic relations of wasps (Hymenoptera: Vespidae) with flowering plants (Magnoliophyta) in Donbass.

Error: reference post not defined9 MAUSS, Volker; TREIBER, Reinhold; SCHMID-EGGER, Christian. Bestimmungsschlüssel für die Faltenwespen (Hymenoptera: Masarinae, Polistinae, Vespidae) der Bundesrepublik Deutschland. DJN (Deutscher Jugendbund für Naturbeobachtung), 2004.

10 SCHENK, Dominique; BACHER, Sven. Functional response of a generalist insect predator to one of its prey species in the field. Journal of Animal Ecology, 2002, 71.3: 524-531.

11 Rayor, Linda & Mooney, Larissa & Renwick, J. Alan. (2007). Predatory Behavior of Polistes dominulus Wasps in Response to Cardenolides and Glucosinolates in Pieris napi Caterpillars. Journal of chemical ecology. 33. 1177-85. 10.1007/s10886-007-9283-4.

12 Howse, M.W.F., McGruddy, R.A., Felden, A. et al. The native and exotic prey community of two invasive paper wasps (Hymenoptera: Vespidae) in New Zealand as determined by DNA barcoding. Biol Invasions 24, 1797–1808 (2022). https://doi.org/10.1007/s10530-022-02739-0

13 Stamp, Nancy & Bowers, M.. (1988). Direct and indirect effects of predatory wasps (Polistes sp.: Vespidae) on gregarious caterpillars (Hemileuca lucina: Saturniidae). Oecologia. 75. 619-624. 10.1007/BF00776428.

14 SPATARO, Thierry, et al. Ratio‐dependent predation in a field experiment with wasps. Ecosphere, 2012, 3.12: 1-12.

15 Weiss, Martha & Wilson, Erin & Castellanos Sturemark, Ignacio. (2004). Weiss MR, Wilson EE, Castellanos I. Predatory wasps learn to overcome the shelter defences of their larval prey. Animal Behaviour. Animal Behaviour. 68.45-54.10.1016/j.anbehav.2003.07.010.

16 Cervo, Rita. (2007). Polistes Wasps and Their Social Parasites: An Overview. Ann. Zool. Fennici. 43. 531-549.

17 BROWN, R., et al. Prey capture and caste-specific payload capacities in the European paper wasp Polistes dominulus. Insectes sociaux, 2012, 59.4: 519-525.

18 Miller, G.L., Donnelly, C.R. & Gamboa, G.J. A ten-year comparative study of the population dynamics and parasitoidism in the native paper wasp Polistes fuscatus and the invasive P. dominulus . Insect. Soc. 60, 49–56 (2013). https://doi-org.naturalis.idm.oclc.org/10.1007/s00040-012-0264-4

19 Howse, Matthew (2021): Ecological impact and spread of an invasive paper wasp in New Zealand (Hymenoptera: Vespidae). Open Access Te Herenga Waka-Victoria University of Wellington. Thesis. https://doi.org/10.26686/wgtn.14670114.v1

20 McGruddy, Rose (2021): The nesting ecology, habitat preference, abundance and impacts of Polistes dominula in New Zealand. Open Access Te Herenga Waka-Victoria University of Wellington. Thesis. https://doi.org/10.26686/wgtn.14538585.v1

21 LUCAS-BARBOSA, Dani, et al. Caught between parasitoids and predators–survival of a specialist herbivore on leaves and flowers of mustard plants. Journal of Chemical Ecology, 2014, 40.6: 621-631.

22 Łączyński, P. (2020). Multiple Use of an Old Nest by the European Paper Wasp Polistes dominula (Hymenoptera, Vespidae) in Central Poland. Sociobiology, 67(3), 469–472. https://doi.org/10.13102/sociobiology.v67i3.4931

23 Dapporto, Leonardo & Palagi, Elisabetta & Cini, Alessandro & Turillazzi, Stefano. (2006). Prehibernating aggregations of Polistes dominulus: An occasion to study early dominance assessment in social insects. Die Naturwissenschaften. 93. 321-4. 10.1007/s00114-006-0104-3.

24 Abs, Ieka & Baracchi, David & Turillazzi, Stefano. (2015). Reuse of old nests by the European paper wasp Polistes dominula (Hymenoptera Vespidae). Journal of Zoology. 98. 21-24.