Officiële naam
Synoniemen
Polistes dominula [1,4]
Polistes dominulus
Vespa dominula
zie meer op: www.gbif.org
INHOUD
1. Verspreiding
2. Gedrag
3. Plant relaties
4. Prooi relaties
5. Parasitaire relaties
6. Herkenning
1. VERSPREIDING
Polistes dominula is een vrij algemene wesp [2] die verspreid door heel Nederland voorkomt [2] .
Tuinsoort
De soort is voor het eerst in 2019 waargenomen in onze tuin.
2. GEDRAG
2.1. ACTIVITEIT
De soort is actief van eind april mei tot begin november, waarbij de mannetjes in de tweede helft van juni verschijnen [3].
2.2. ONTWIKKELING
Nest
De vrouwtjes van deze hypergeïsche soort bouwen eigen nesten van papier gefabriceerd uit fijngekauwd houtpulp. Ze passen een gymnodome nestbouw toe waarbij de raat met cellen niet is afgesloten met een overkapping zoals bijvoorbeeld de Gewone wesp (Vespula vulgaris) dat doet. De nesten worden daarom op enigszins tot goed beschutten plaatsen gebouwd. Door mensen geïntroduceerde materialen worden vaak gebruikt als substraat voor het nest [20].
Eigen waarnemingen van Polistes dominula nestlocaties:
| Locatie | Land | Beschrijving |
|---|---|---|
| In raam | Italië | Een groot nest met ±250-300 cellen (foto links hieronder). |
| Onder steen op grond | Frankrijk | Nest grootte moeilijk te zien (foto rechts hieronder). |
| In dakgoot einde | Italië | Een middelgroot nest dat vrij stond op het eindpunt van een dakgoot. |
| In brandslangkast | Italië | Een spleetvormige opening in de gesloten deur van de kast gaf toegang tot het middelgrote nest dat in de kast hing. |
| Onder dakpannen | Italië | Niet duidelijk om hoeveel nesten het ging, maar veel exemplaren aanwezig op het dak van een stenen schuurachtige constructie waar ze vanonder de dakpannen verschenen. Aan de binnenkant van de constructie had Vespa crabro de ingang tot haar nest in de nok van het dak. |
| Veranda overkapping | Italië | Een klein nest van ±10 cellen hangend aan de veranda overkapping dicht tegen de muur van de woning. |
Afhankelijk van de omstandigheden kunnen oude nesten gebruikt worden waarbij het oude nest als substraat dient voor het nieuwe nest [22] of deze opnieuw wordt gebruikt en uitgebreid [24].
2.3. BIJENHOTEL
In onze tuin heeft de soort in 2022 aggregaties gevormd in diepe scheuren in de nestblokken om te overwinteren. Deze zogenaamde pre-overwinter aggregaties zijn onderdeel van een belangrijk sociaal proces voor de soort waarin de nieuwe koninginnen voor het volgende seizoen worden bepaald [23].
3. PLANT RELATIES
3.1. HOUTSOORTEN
In de literatuur worden de volgende houtsoorten genoemd als medium waarin de wesp haar nest maakt:
| heesters [20] | – |
3.2. VOEDSELPLANTEN
In de literatuur worden de volgende planten soorten en groepen genoemd:
| Amaryllidaceae (Narcisfamilie) | Allium – Allium ramosum (Chinese bieslook) [7] |
| Apiaceae (Schermbloemfamilie) | Chaerophyllum – Chaerophyllum bulbosum (Knolribzaad) [7] Cirsium – Cirsium arvense (Akkerdistel) [7] Daucus – Daucus carota (Peen) [7] Eryngium – Eryngium campestre (Kruisdistel) [7] – Eryngium maritimum (Blauwe zeedistel) [7] Falcaria – Falcaria vulgaris (Sikkelkruid) [7] Foeniculum – Foeniculum vulgare (Venkel) [7] Heracleum (Berenklauw) – Heracleum sphondylium [7als Heracleum sibiricum] Seseli – Seseli libanotis (Hertswortel) [7] |
| Asteraceae (Composietenfamilie) | Arctium – Arctium lappa (Grote klit) [7] Carduus – Carduus acanthoides (Langstekelige distel) [7] Centaurea – Centaurea diffusa (Wijdvertakte centaurie) [7] Solidago – Solidago canadensis (Canadese guldenroede) [7] Symphyotrichum – Symphyotrichum novi-belgi (Nieuw-Nederlandse aster) [7] Taraxacum – Taraxacum officinale (Paardenbloem) [7] Tussilago – Tussilago farfara (Klein hoefblad) [7] |
| Bignoniaceae (Trompetboomfamilie) | Campsis – Campsis radicans (Trompetbloem) [7] |
| Brassicaceae (Kruisbloemenfamilie) | Alliaria – Alliaria petiolata (Look-zonder-look) [7] Capsella – Capsella bursa-pastoris (Herderstasje) [7] |
| Caprifoliaceae (Kamperfoeliefamilie) | Symphoricarpos – Symphoricarpos albus (Sneeuwbes) [7] |
| Caryophyllaceae (Anjerfamilie) | Alsine – Alsine media [7] Gypsophila – Gypsophila paniculata (Gipskruid) [7] Saponaria – Saponaria officinalis (Zeepkruid) [7] |
| Convolvulaceae [7als Cuscutaceae] (Windefamilie) | Cuscuta – Cuscuta campestris (Veldwarkruid) [7] |
| Crassulaceae (Vetplantenfamilie) | Hylotelephium – Hylotelephium spectabile (Roze hemelsleutel) [7] |
| Euphorbiaceae (Wolfsmelkfamilie) | Euphorbia – Euphorbia marginata [7] |
| Fabaceae (Vlinderbloemenfamilie) | Melilotus – Melilotus albus (Witte honingklaver) [7] |
| Lamiaceae (Lipbloemenfamilie) | Mentha – Mentha piperita (Pepermunt) [7] Satureja – Satureja monta (Winterbonenkruid) [7] |
| Plantaginaceae [7als Veronicaceae] (Weegbreefamilie) | Linaria – Linaria vulgaris (Vlasbekje) [7] |
| Plumbaginaceae (Strandkruidfamilie) | Limonium – Limonium platyphyllum [7] |
| Resedaceae (Resedafamilie) | Reseda – Reseda lutea (Wilde reseda) [7] |
| Rosaceae (Rosenfamilie) | Crataegus (Meidoorn) [7] Prunus – Prunus cerasifera (Kerspruim) [7] Rubus – Rubus idaeus (Framboos) [7] |
| Salicaceae (Wilgenfamilie) | Salix [7] – Salix acutifolia [7] – Salix caprea (Boswilg) [7] |
| Sapindaceae (Zeepboomfamilie) | Acer (Esdoorn) – Acer platanoides (Noorse esdoorn) [7] – Acer pseudoplatanus (Gewone esdoorn) [7] – Acer tataricum (Tataarse esdoorn) [7] Aesculus (Paardenkastanje) – Aesculus parviflora [7] |
| Tiliaceae | Tilia – Tilia cordata (Winterlinde) [7] |
| Violaceae (Viooltjesfamilie) | Viola – Viola odorata (Maartsviooltje) [7] |
Plantensoorten buiten Nederland:
| Apiaceae (Schermbloemfamilie) | Peucedanum – Peucedanum ruthenicum [7] Seseli – Seseli tortuosum [7] Sium – Sium sisarum [7] |
| Apocynaceae (Maagdenpalmfamilie) | Cynanchum – Cynanchum acutum [7] |
| Asteraceae (Composietenfamilie) | Cirsium – Cirsium ukranicum [7] Galatella – Galatella dracunculoides [7] Senecio – Senecio macrophyllus [7] |
| Euphorbiaceae (Wolfsmelkfamilie) | Euphorbia – Euphorbia stepposa [7] – Euphorbia virgata [7] |
| Grossulariaceae (Ribesfamilie) | Grossularia – Grossularia reclinata [7] |
| Lamiaceae (Lipbloemenfamilie) | Teucrium – Teucrium polium [7] |
| Rubiaceae (Sterbladigenfamilie) | Galium – Galium humifusum [7] – Galium articulatum [7] |
| Vitaceae (Wijnstokfamilie) | Ampelopsis – Ampelopsis aconitifolia [7] |
Tuinsoorten
In de tuin staan diverse van deze voedselplanten en de soort is op de volgende soorten foeragerend waargenomen:
| Apiaceae (Schermbloemenfamilie) | Foeniculum – Foeniculum vulgare (Venkel) |
| Bignoniaceae (Trompetboomfamilie) | Campsis – Campsis radicans (Trompetbloem) [7] |
4. PROOI RELATIES
De soort gebruikt vooral rupsen van nachtvlinders [5] voor haar broed, maar ook larven van andere orders.
In de literatuur worden de volgende in Nederland [1] voorkomende soorten genoemd:
| Coleoptera (Kevers) | Chrysomelidae (Bladkevers) Cassida (Schildpadtorren) – Cassida rubiginosa (Groene schildpadkever) [10,13,14] Coccinellidae (Lieveheersbeestjes) Coccinella [19] Tenebrionidae (Zwartlijven) Tenebrio – Tenebrio molitor (Meeltor) [13] |
| Diptera (Vliegen) | Agromyzidae (Mineervliegen) Cerodontha Ceratopogonidae (Knutjes) Forcipomyia [19] Tabanidae (Dazen) [19] |
| Hemiptera [12] Auchenorrhyncha (Cicaden) [12] | |
| Lepidoptera (Vlinders) | Dagvlinders Lycaenidae (Blauwtjes) Lycaena [19] Pieridae (Witjes) Pieris – Pieris brassicae (Groot koolwitje) [21] – Pieris napi (Klein geaderd witje) [11] – Pieris rapae (Klein koolwitje) [20] Nachtvlinders Geometridae (Spanners) [6] Chloroclystis [19] Peribatodes [19] Scopula [19] Noctuidae (Uilen) Agrotis [19] Leucania [19] Mythimna [19] Thysanoplusia [19] Tortricidae (Bladrollers) [6] Epiphyas [19] – Epiphyas postvittana (Australische bladroller) [12] Pyralidae (Lichtmotten) Galleria – Galleria mellonella (Grote wasmot) [17] |
| Araneae (Spinnen) | Theridiidae (Kogelspinnen) Cryptachaea [19] |
Prooisoorten buiten Nederland:
| Diptera (Vliegen) | Tachinidae (Sluipvliegen) Trigonospila [19] |
| Hemiptera [12] Auchenorrhyncha (Cicaden) [12] | Kikihia [19] – Kikihia muta [12] |
| Lepidoptera (Vlinders) | Dagvlinders Hesperiidae (Dikkopjes) Epargyreus – Epargyreus clarus [15] Lycaenidae (Blauwtjes) Zizina [19] – Zizina labradus {20] Nymphalidae (Schoenlappers, parelmoervlinders en zandoogjes) Danaus – Danaus plexippus (Monarchvlinder) [11,12,19,20] Nachtvlinders Erebidae Egone [19] Nyctemera [19] Geometridae (Spanners) Declana [19] Phrissogonus [19] Noctuidae (Uilen) Ctenoplusia [19] Ectopatria [19] Pyralidae (Lichtmotten) Leptodus [19als Vincia] Saturniidae (Nachtpauwogen) Gamelia [19] Hemileuca Hemileuca lucina [13] Opodiphthera [19] Tortricidae (Bladrollers) Holocola [19] Merophyas [19] |
| Mantodea (Bidsprinkhanen) | Mantidae Orthodera [19] |
5. PARASITAIRE RELATIES
In de literatuur worden de volgende in Nederland [1] voorkomende soorten genoemd:
| Chalcidoidae (Bronswespen) | Pteromalidae Dibrachys – Dibrachys cavus [18,19] |
Diptera (Vliegen) | Sarcophagidae (Dambordvliegen) Sarcophaga [18 |
| Xenidae | Xenos – Xenos vesparum (Velpwespwaaiertje) [5,8] |
Parasitaire soorten buiten Nederland:
| Lepidoptera (Vlinders) | Crambidae (Grasmotten) Chalcoela – Chalcoela iphitalis [18] |
| Vespidae (Plooivleugelwespen) | Vespidae (Plooivleugelwespen) Polistes (Veldwespen) – Polistes sulcifer [16] – Polistes semenowi [16] – Polistes atrimandibularis [8,16] |
6. HERKENNING
Lengte mannetjes: 10 – 17 mm
Lengte vrouwtjes: 10 – 17 mm
Genus
Het genus Polistes is te herkennen aan:
1. Antenne: verlengd, niet knotsvormig [9]
2. Voorvleugel: met drie submarginaal cellen [9]
3. Poten: middenschenen met twee sporen [9]
4. Poten: tarsklauwen niet getand [9]
5. Kaken: kort en breed, zonder lijsten aan buitenkant [9]
6. Achterlijf: kegelvormig [9]
7. Achterlijf: vooraan geleidelijk versmald richting de petiolus [9]
exemplaar voor foto identificatie gevangen op 29-viii-2022
1. Antenne met 12 segmenten [9]
2. Achterlijf met 6 segmenten [9]
3. Kop: ogen donker gekleurd [9]
4. Kop: onderhelft gezicht onder antennes geel met zwart gekleurd [9]
5. Achterlijf: met angel [9]
KOP
1. Kaken: buitenzijde zonder verdiepingen [9]
2. Clypeus: middenlob aan basis zonder verlaging, in zijaanzicht zwak convex verlopend [9]
3. Clypeus: middenlob voorbij de zijhoeken uitgetrokken [9]
4. Clypeus: volledig geel of met uitgebreide zwarte vlek (hier volledig geel) [9]
5. Antenne: vanaf het derde lid volledig oranje [9]
BORSTSTUK
geen kenmerken
ACHTERLIJF
1. Sterniet 6 in de regel overwegend geel [9]
–
1. Antenne met 13 segmenten [9]
2. Achterlijf met 7 segmenten [9]
3. Kop: ogen groen gekleurd [9]
4. Kop: onderhelft gezicht onder antennes volledig geel [9]
5. Antenne: laatste antenne leden spiraal-achtig opgerold [9]
KOP
1. Kaken: buitenzijde zonder verdiepingen [9]
2. Kaken: kaken geel [9]
2. Clypeus: middenlob aan basis zonder verlaging, in zijaanzicht zwak convex verlopend [9]
3. Clypeus: middenlob voorbij de zijhoeken uitgetrokken [9]
4. Antenne: vanaf het derde lid volledig oranje [9]
BORSTSTUK
geen kenmerken
ACHTERLIJF
geen kenmerken
Literatuur
1 Nederlands Soortenregister2 Waarneming.nl
3 Peeters, T.M.J., C. van Achterberg, W.R.B. Heitmans, W.F. Klein, V. Lefeber, A.J. van Loon, A.A. Mabelis, H. Nieuwen-huijsen, M. Reemer, J. de Rond, J. Smit, H.H.W. Velthuis, 2004. De wespen en mieren van Nederland (Hymenoptera: Aculeata). – Nederlandse Fauna 6. Nationaal Natuurhistorisch Museum Naturalis, Leiden, knnv Uitgeverij, Utrecht & European Invertebrate Survey – Nederland, Leiden.
4 Smit, John T. & Smit, Jan. (2014). A social parasitic Polistes wasp parasitized by a twisted-wing insect (Hymenoptera: Vespidae, Strepsiptera: Xenidae). Entomologische Berichten. 73. 121-123.
5 Hughes, David & Kathirithamby, Jeyaraney & Turillazzi, Stefano & Beani, Laura. (2004). Social wasps desert the colony and aggregate outside if parasitized: parasite manipulation?. Behavioral Ecology. 15. 1037-1043.
6 Ruchin, Alexander & Antropov, Alexander. (2019). Wasp fauna (Hymenoptera: Bethylidae, Chrysididae, Dryinidae, Tiphiidae, Mutillidae, Scoliidae, Pompilidae, Vespidae, Sphecidae, Crabronidae & Trigonalyidae) of Mordovia State Nature Reserve and its surroundings in Russia. Journal of Threatened Taxa. 11. 13195-13250. 10.11609/jott.4216.11.2.13195-13250.
7 AMOLIN, A. V.; OGOL, I. N. Ïèùåâûå ñâÿçè ñêëàä÷àòîêðûëûõ îñ (Hymenoptera: Vespidae) ñ öâåòêîâûìè ðàñòåíèÿìè (Magnoliophyta) â Äîíáàññå Trophic relations of wasps (Hymenoptera: Vespidae) with flowering plants (Magnoliophyta) in Donbass.
Error: reference post not defined9 MAUSS, Volker; TREIBER, Reinhold; SCHMID-EGGER, Christian. Bestimmungsschlüssel für die Faltenwespen (Hymenoptera: Masarinae, Polistinae, Vespidae) der Bundesrepublik Deutschland. DJN (Deutscher Jugendbund für Naturbeobachtung), 2004.
10 SCHENK, Dominique; BACHER, Sven. Functional response of a generalist insect predator to one of its prey species in the field. Journal of Animal Ecology, 2002, 71.3: 524-531.
11 Rayor, Linda & Mooney, Larissa & Renwick, J. Alan. (2007). Predatory Behavior of Polistes dominulus Wasps in Response to Cardenolides and Glucosinolates in Pieris napi Caterpillars. Journal of chemical ecology. 33. 1177-85. 10.1007/s10886-007-9283-4.
12 Howse, M.W.F., McGruddy, R.A., Felden, A. et al. The native and exotic prey community of two invasive paper wasps (Hymenoptera: Vespidae) in New Zealand as determined by DNA barcoding. Biol Invasions 24, 1797–1808 (2022). https://doi.org/10.1007/s10530-022-02739-0
13 Stamp, Nancy & Bowers, M.. (1988). Direct and indirect effects of predatory wasps (Polistes sp.: Vespidae) on gregarious caterpillars (Hemileuca lucina: Saturniidae). Oecologia. 75. 619-624. 10.1007/BF00776428.
14 SPATARO, Thierry, et al. Ratio‐dependent predation in a field experiment with wasps. Ecosphere, 2012, 3.12: 1-12.
15 Weiss, Martha & Wilson, Erin & Castellanos Sturemark, Ignacio. (2004). Weiss MR, Wilson EE, Castellanos I. Predatory wasps learn to overcome the shelter defences of their larval prey. Animal Behaviour. Animal Behaviour. 68.45-54.10.1016/j.anbehav.2003.07.010.
16 Cervo, Rita. (2007). Polistes Wasps and Their Social Parasites: An Overview. Ann. Zool. Fennici. 43. 531-549.
17 BROWN, R., et al. Prey capture and caste-specific payload capacities in the European paper wasp Polistes dominulus. Insectes sociaux, 2012, 59.4: 519-525.
18 Miller, G.L., Donnelly, C.R. & Gamboa, G.J. A ten-year comparative study of the population dynamics and parasitoidism in the native paper wasp Polistes fuscatus and the invasive P. dominulus . Insect. Soc. 60, 49–56 (2013). https://doi-org.naturalis.idm.oclc.org/10.1007/s00040-012-0264-4
19 Howse, Matthew (2021): Ecological impact and spread of an invasive paper wasp in New Zealand (Hymenoptera: Vespidae). Open Access Te Herenga Waka-Victoria University of Wellington. Thesis. https://doi.org/10.26686/wgtn.14670114.v1
20 McGruddy, Rose (2021): The nesting ecology, habitat preference, abundance and impacts of Polistes dominula in New Zealand. Open Access Te Herenga Waka-Victoria University of Wellington. Thesis. https://doi.org/10.26686/wgtn.14538585.v1
21 LUCAS-BARBOSA, Dani, et al. Caught between parasitoids and predators–survival of a specialist herbivore on leaves and flowers of mustard plants. Journal of Chemical Ecology, 2014, 40.6: 621-631.
22 Łączyński, P. (2020). Multiple Use of an Old Nest by the European Paper Wasp Polistes dominula (Hymenoptera, Vespidae) in Central Poland. Sociobiology, 67(3), 469–472. https://doi.org/10.13102/sociobiology.v67i3.4931
23 Dapporto, Leonardo & Palagi, Elisabetta & Cini, Alessandro & Turillazzi, Stefano. (2006). Prehibernating aggregations of Polistes dominulus: An occasion to study early dominance assessment in social insects. Die Naturwissenschaften. 93. 321-4. 10.1007/s00114-006-0104-3.
24 Abs, Ieka & Baracchi, David & Turillazzi, Stefano. (2015). Reuse of old nests by the European paper wasp Polistes dominula (Hymenoptera Vespidae). Journal of Zoology. 98. 21-24.
