Philanthus triangulum (Bijenwolf)♀︎♂︎

Laatst bijgewerkt: 7 december 2024


Algemeen

Soort Bijenwolf (Philanthus triangulum)
Genus PHILANTHUS
Familie PHILANTIDAE



Ecologische rol Roofdier + bestuiver

Voltinisme Univoltien
Activiteit
janfebmaaaprmeijunjulaugsepoktnovdec

Waarnemingen
2022-VI-032021-VIII-062021-VIII-052021-IX-062021-IX-052021-IX-042020-VIII-282020-VIII-242020-VIII-212020-VIII-092020-IX-042019-VIII-302019-VIII-162016-VII-17
Maanden
janfebmaaaprmeijunjulaugsepoktnovdec
Jaren
20162019202020212022

Neststrategie Endogeïsch
Nestarchitectuur Broedcellen



Officiële naam:

Synoniemen:

Philanthus triangulum [Soortenregister]

Vespa triangulum Fabricius, 1775


zie meer op: www.gbif.org

Etymologie:

triangulum

Bijenwolf ♂︎ (Philanthus triangulum)

INHOUD

1. Verspreiding
2. Gedrag
3. Plant relaties
4. Prooi relaties
5. Parasitaire relaties
6. Herkenning

1. VERSPREIDING

Philanthus triangulum is een algemene soort in Nederland [Waarneming.nl],[Peeters et al. 2004].

Tuinsoort

Sinds 2019 is de wesp elk jaar aanwezig. Tegen het invallen van de avond verschijnen er vaak mannetjes om een slaapplek te graven in het zand. Vrouwtjes worden aangetrokken door de Honingbijen die de tuin bezoeken. Een enkele keer maakte een vrouwtje aanstalten om een nest te bouwen, maar tot op heden heeft er nog geen een nest afgerond.

2. GEDRAG

2.1. ACTIVITEIT

De soort is actief van eind mei tot begin oktober [Peeters et al. 2004].

2.2. ONTWIKKELING

Nest

Nesten worden in zandige grond gegraven [Bohart & Menke 1976], soms in aggregaties [Bohart & Menke 1976].

De wesp bouwt nesten in de grond die uit 3 tot 34 cellen kunnen bestaan [Peeters et al. 2004]. Per cel worden 3 tot 6 prooidieren gebruikt [Peeters et al. 2004].

2.3. BIJENHOTEL

De soort maakt geen gebruik van bijenhotels.

2.4. JACHT

Het vrouwtje jaagt actief op Honingbijen.

Haar jachtmethode volgt een aantal stappen:

  1. Eerst vliegt ze een aantal keer over de plant om de potentiële slachtoffers te bekijken
  2. Als ze een slachtoffer heeft gespot stort ze zicht uit vlucht op haar
  3. In de schermutseling die daarop volgt steekt ze het slachtoffer om haar te verlammen
  4. Daarna houdt ze met haar poten en kaken de honingbij in bedwang tot die niet meer tegenstribbelt.

Terwijl ik haar observeerde bleek stap 4 vaak de lastigste en viel haar prooi op de grond. Het leek erop dat het ongelukken waren en niet opzettelijk. Nadat de prooi op de grond was gevallen had ze er geen interesse meer in en ging op zoek naar de volgende. Na enige dagen lagen er verschillende dode bijen onder de plant.

Het gif van de soort heeft een permanent verlammend effect op de bijen [Piek 2012].

Honingbij ♀︎ (Apis mellifera), dood slachtoffer van Bijenwolf

3. PLANT RELATIES

3.1. VOEDSELPLANTEN

In de literatuur worden de volgende planten soorten en groepen genoemd:

Apiaceae
(Schermbloemenfamilie)

Falcaria
Falcaria vulgaris (Sikkelkruid) [Blösch 2000]
Asteraceae
(Composietenfamilie)

Cirisium (Vederdistel) [Blösch 2000]

Solidago (Guldenroede)
– Solidago gigantea (Late guldenroede) [eigen waarneming]

Tanacetum 
Tanacetum vulgare (Boerenwormkruid) [Blösch 2000]
Ericaceae
(Heidefamilie)

Calluna [Blösch 2000]
Lamiaceae
(Lipbloemenfamilie)

Mentha
Mentha suaveolens (Witte munt) [eigen waarneming]

Thymus (Tijm) [Blösch 2000]
Onagraceae
(Teunisbloemfamilie)

Epilobium (Basterdwederik) [Blösch 2000]
Rhamnaceae
(Wegedoornfamilie)

Rhamnus (Vuilboom) [Klein 1999]
Rosaceae
(Rozenfamilie)

Rubus (Braam) [Blösch 2000]
Tabel 3.1-1: Voedselplanten in Nederland

4. PROOI RELATIES

De larven worden gevoed met Honingbijen (Apis melifera).

In de literatuur worden de volgende in Nederland [Soortenregister] voorkomende soorten genoemd:

Bijenwolf ♀︎ (Philanthus triangulum)

Bij hoge uitzondering worden ook bijen gebruikt van de geslachten [Peeters et al. 2004],[Ruchin & Antropov 2019]:

  • Andrena (Zandbijen), 
  • Dasypoda (Pluimvoetbijen), 
  • Halictus (Groefbijen),
  • Lasioglossum (Groefbijen)
  • Megachile (Behangersbijen).

5. PARASITAIRE RELATIES

In de literatuur worden de volgende in Nederland [Soortenregister] voorkomende soorten genoemd:

Chrysididae
(Goudwespen)

Chrysis (Tandgoudwespen)
Chrysis ignita [Ruchin & Antropov 2019]

Heydychrum
Heydychrum gerstaeckeri [Blösch 2000],[Ruchin & Antropov 2019]
Heydychrum rutilans [Blösch 2000],[Ruchin & Antropov 2019]

Pseudomalus
Pseudomalus auratus [Ruchin & Antropov 2019]

Diptera
(Vliegen)

Conopidae (Blaaskopvliegen) [Blösch 2000]
Conops [Peeters et al. 2004]

Sarcophagidae (Dambordvliegen) [Blösch 2000]
Metopia [Peeters et al. 2004]
Metopia argyrocephala [Blösch 2000]
Metopia leucocephala [Ruchin & Antropov 2019]

Physocephala
Physocephala chrysorrhoea [Blösch 2000],[Ruchin & Antropov 2019]
Physocephala vittata [Blösch 2000],[Ruchin & Antropov 2019]

Senotainia
Senotainia albifrons [Ruchin & Antropov 2019]

Sphecapata [Peeters et al. 2004]
Sphecapata conica [Blösch 2000],[Ruchin & Antropov 2019]
Tabel 5-1: Parasitaire soortrelaties in Nederland

Parasitaire soorten buiten Nederland:

Coleoptera
(Kevers)

Dermestidae (Spektorren) [Ruchin & Antropov 2019]

Dermestes
Dermestes murinus [Ruchin & Antropov 2019]
Mutilididae
(Mierwespen)

Dasylabris
Dasylabris maura [Ruchin & Antropov 2019]
Diptera
(Vliegen)

Sarcophagidae (Dambordvliegen)


Phylloteles
Phylloteles pictipennis [Ruchin & Antropov 2019]
Tabel 5-2: Parasitaire soortrelaties buiten Nederland

6. HERKENNING

Lengte mannetjes: 13 – 17 mm
Lengte vrouwtjes: 8 – 10 mm

Genus

Het genus Philanthus is te herkennen aan:

1.  Voorvleugel: met drie submarginaal cellen [Bitch et al. 2020],[Jacobs 2007],[Klein 19999],[Dollfuss 1991]

Bijenwolf ♀︎ (Philanthus triangulum), Philanthus: voorvleugel met 3 submarginale cellen

2. Voorvleugel: submarginaalcel 3 niet gesteeld of driehoekig [Bitch et al. 2020],[Jacobs 2007],[Klein 19999],[Dollfuss 1991]

Bijenwolf ♀︎ (Philanthus triangulum), Philanthus: submarginaalcel 3 niet gesteeld of driehoekig

3. Voorvleugel: eerste teruglopende ader eindigt in submarginaalcel 2 [Bitch et al. 2020],[Klein 19999],[Dollfuss 1991], tweede teruglopende ader eindigt in submarginaalcel 3 [Bitch et al. 2020],[Jacobs 2007],[Klein 19999],[Dollfuss 1991]

Bijenwolf ♀︎ (Philanthus triangulum), Philanthus: tweede teruglopende ader ewindigt in submarginaalcel 3

4. Kop: binnenrand oog met inbochting [Bitch et al. 2020],[Jacobs 2007],[Klein 19999],[Dollfuss 1991]

Bijenwolf ♀︎ (Philanthus triangulum), Philanthus: binnenrand oog met uitbochting

5. Borststuk: notauli kort en onduidelijk [Jacobs 2007],[Dollfuss 1991]

Bijenwolf ♂︎ (Philanthus triangulum), Philanthus: notauli kort en onduidelijk

6. Borststuk: propodeum dorsaal dicht gepunctueerd en behaard [Bitsch 2022],[Jacobs 2007],[Dollfuss 1991]

Bijenwolf ♀︎ (Philanthus triangulum), Philanthus: dichte punctuering en haren op propodeum

7. Achterlijf: tergum 1 niet steelvormig [Bitch et al. 2020],[Jacobs 2007],[Klein 19999],[Dollfuss 1991]

Bijenwolf ♂︎ (Philanthus triangulum), Philanthus: achterlijf niet steelvormig

8. Achterlijf: terga geel gevlekt [Jacobs 2007],[Klein 19999],[Dollfuss 1991]

Bijenwolf ♀︎ (Philanthus triangulum), Philanthus: terga geel gevlekt


Bijenwolf ♀︎ (Philanthus triangulum)
Bijenwolf ♀︎ (Philanthus triangulum)
Bijenwolf ♀︎ (Philanthus triangulum)

1. Antenne: met 12 segmenten [Bitsch 2022],[Jacobs 2007],[Klein 19999],[Dollfuss 1991]

Bijenwolf ♀︎ (Philanthus triangulum), antenne met twaalf segmenten

2. Achterlijf: met 6 segmenten [Bitsch 2022],[Jacobs 2007],[Klein 19999],[Dollfuss 1991]

Bijenwolf ♀︎ (Philanthus triangulum), achterlijf met zes segmenten

3. Achterlijf: zonder pygidium [Dollfuss 1991]

Bijenwolf ♀︎ (Philanthus triangulum), abdomen zonder pygidium

4. Clypeus: zonder lange haren [Jacobs 2007],[Dollfuss 1991]

Bijenwolf ♀︎ (Philanthus triangulum)

5. Voorpoot: tarsen met borstelkam [Klein 1999]

Bijenwolf ♀︎ (Philanthus triangulum), tarsen voorpoten met borstelkam

KOP

1. Clypeus: voorrand met twee tandjes [Bitsch 2022],[Jacobs 2007],[Dollfuss 1991]

Bijenwolf ♀︎ (Philanthus triangulum), tandjes op clypeus

2. Kop: rode kromme langwerpige vlek achter oog. De kleur is zeer variabel [Jacobs 2007].

Bijenwolf ♀︎ (Philanthus triangulum), rode kromme langwerpige vlek achter oog

BORSTSTUK

ACHTERLIJF



exemplaar voor foto identificatie gevangen op 10-vi-2022

Bijenwolf ♂︎ (Philanthus triangulum)
Bijenwolf ♂︎ (Philanthus triangulum)
Bijenwolf ♂︎ (Philanthus triangulum)
Bijenwolf ♂︎ (Philanthus triangulum)
Bijenwolf ♂︎ (Philanthus triangulum)

1. Antenne met 13 segmenten [Bitsch 2022],[Jacobs 2007],[Klein 19999],[Dollfuss 1991]

Bijenwolf ♂︎ (Philanthus triangulum), antenne met dertien segmenten

2. Achterlijf met 7 segmenten [Bitsch 2022],[Jacobs 2007],[Klein 19999],[Dollfuss 1991]

Bijenwolf ♂︎ (Philanthus triangulum), achterlijf met zeven segmenten

3. Clypeus: met lange haren [Bitsch 2022],[Jacobs 2007]

Bijenwolf ♂︎(Philanthus triangulum), clypeus met lange haren en driehoekige vlek op frons

KOP

1. Voorhoofd (frons): met opvallende driehoekige vlek in vorm van een kroon [Bitsch 2022],[Klein 1999]

Bijenwolf ♂︎ (Philanthus triangulum), kroonvormige gele vlek op voorhoofd

3. Kop: gele kromme langwerpige vlek achter oog. De kleur is zeer variabel [Jacobs 2007]

Bijenwolf ♂︎ (Philanthus triangulum), gele vlak achter oog

BORSTSTUK

ACHTERLIJF



Literatuur

Bitsch 2022 Bitsch, J., 2022. Hyménoptères sphéciformes d'Europe: Systématique (3e partie) : Pemphredoninae et Philanthinae. France: Fédération française des sociétés de sciences naturelles.

Bitsch et al. 2020 Bitsch, J., Y. Barbier, S.F. Gayubo, H.-J. Jacobs, J. Leclercq, K. Schmidt., 2020. Hyménoptères sphéciformes d'Europe: Volume 1, Généralités, Heterogynaidae, Ampulicidae, Sphecidae, Crabronidae (1re partie). - France: Faune De France, 370p.

Blösch 2000 Blösch, M., 2000. Die Grabwespen Deutschlands – Lebens‐weise, Verhalten, Verbreitung. 71. Teil. In Dahl, F.: Die Tierwelt Deutschlands. Begr.: 1925. – Keltern (Goecke & Evers). – 480 S. 341 Farbfotos. ISBN 3‐931374‐26‐2 (hardcover). DM 98,–. Zool. Reihe, 78: 353-353. https://doi.org/10.1002/mmnz.20020780208

Bohart & Menke 1976 Bohart, R.M. & Menke A.S., 1976. Sphecid wasps of the world: a generic revision. - University of California Press, 695 p.

Dollfuss 1991 Dollfuss, H., 1991. Bestimmungsschlüssel der Grabwespen Nord-und Zentraleuropas. Stapfia, 24, 1-247.

Jacobs 2007 Jacobs, H.J., 2007. Die Grabwespen Deutschlands Ampulicidae. Sphecidae, Crabronidae–Bestimmungsschlüssel in Blank, SM & Taeger, A (Hrsg): Die Tierwelt Deutschlands und der angrenzenden Meeresteile nach ihren Merkmalen und nach ihrer Lebensweise, Hymenoptera III–Keltern, Goecke & Evers, 79: 1-207.

Klein 1999 Klein, W., 1999 De graafwespen van de Benelux: supplement. Jeugdbondsuitgeverij, 1-37. + Klein, W., 1996. De graafwespen van de Benelux. Jeugdbondsuitgeverij, 1-130.

Peeters et al. 2004 Peeters, T.M.J., C. van Achterberg, W.R.B. Heitmans, W.F. Klein, V. Lefeber, A.J. van Loon, A.A. Mabelis, H. Nieuwen-huijsen, M. Reemer, J. de Rond, J. Smit, H.H.W. Velthuis, 2004. De wespen en mieren van Nederland (Hymenoptera: Aculeata). – Nederlandse Fauna 6. Nationaal Natuurhistorisch Museum Naturalis, Leiden, knnv Uitgeverij, Utrecht & European Invertebrate Survey – Nederland, Leiden.

Piek 2013 Piek, T. (Ed.), 2013. Venoms of the Hymenoptera: biochemical, pharmacological and behavioural aspects. Elsevier.

Ruchin & Antropov 2019 Ruchin, A. & Antropov, A., 2019. Wasp fauna (Hymenoptera: Bethylidae, Chrysididae, Dryinidae, Tiphiidae, Mutillidae, Scoliidae, Pompilidae, Vespidae, Sphecidae, Crabronidae & Trigonalyidae) of Mordovia State Nature Reserve and its surroundings in Russia. Journal of Threatened Taxa. 11. 13195-13250. 10.11609/jott.4216.11.2.13195-13250.

Soortenregister Nederlands Soortenregister

Waarneming.nl Waarneming.nl

Citatie

Krischan, O.R., 2025. Philanthus triangulum. Kerfdier, www.kerfdier.nl. Geraadpleegd op 12 mei 2025.

Additionele identificatie foto's bijgevoegd, tekst bijgwerkt

Geef een reactie

Je e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *