Officiële naam:

Synoniemen:

Philanthus triangulum ^{[Soortenregister]}

Vespa triangulum Fabricius, 1775

zie meer op: www.gbif.org

Etymologie:

triangulum

Latijn: driehoek

INHOUD

1. Verspreiding
2. Gedrag
3. Plant relaties
4. Prooi relaties
5. Parasitaire relaties
6. Herkenning

1. VERSPREIDING

Philanthus triangulum is een algemene soort in Nederland ^{[Waarneming.nl],[Peeters et al. 2004]}.

Tuinsoort

Sinds 2019 is de wesp elk jaar aanwezig. Tegen het invallen van de avond verschijnen er vaak mannetjes om een slaapplek te graven in het zand. Vrouwtjes worden aangetrokken door de Honingbijen die de tuin bezoeken. Een enkele keer maakte een vrouwtje aanstalten om een nest te bouwen, maar tot op heden heeft er nog geen een nest afgerond.

2. GEDRAG

2.1. ACTIVITEIT

De soort is actief van eind mei tot begin oktober ^{[Peeters et al. 2004]}.

2.2. ONTWIKKELING

Nest

Nesten worden in zandige grond gegraven ^{[Bohart & Menke 1976]}, soms in aggregaties ^{[Bohart & Menke 1976]}.

De wesp bouwt nesten in de grond die uit 3 tot 34 cellen kunnen bestaan ^{[Peeters et al. 2004]}. Per cel worden 3 tot 6 prooidieren gebruikt ^{[Peeters et al. 2004]}.

2.3. BIJENHOTEL

De soort maakt geen gebruik van bijenhotels.

2.4. JACHT

Het vrouwtje jaagt actief op Honingbijen.

Haar jachtmethode volgt een aantal stappen:

Eerst vliegt ze een aantal keer over de plant om de potentiële slachtoffers te bekijken
Als ze een slachtoffer heeft gespot stort ze zicht uit vlucht op haar
In de schermutseling die daarop volgt steekt ze het slachtoffer om haar te verlammen
Daarna houdt ze met haar poten en kaken de honingbij in bedwang tot die niet meer tegenstribbelt.

Terwijl ik haar observeerde bleek stap 4 vaak de lastigste en viel haar prooi op de grond. Het leek erop dat het ongelukken waren en niet opzettelijk. Nadat de prooi op de grond was gevallen had ze er geen interesse meer in en ging op zoek naar de volgende. Na enige dagen lagen er verschillende dode bijen onder de plant.

Het gif van de soort heeft een permanent verlammend effect op de bijen ^{[Piek 2012]}.

Honingbij ♀︎ (*Apis mellifera*), dood slachtoffer van Bijenwolf

3. PLANT RELATIES

3.1. VOEDSELPLANTEN

In de literatuur worden de volgende planten soorten en groepen genoemd:

*Apiaceae* (Schermbloemenfamilie)	Falcaria – Falcaria vulgaris (Sikkelkruid) ^{[Blösch 2000]}
Asteraceae (Composietenfamilie)	Cirisium (Vederdistel) ^{[Blösch 2000]} Solidago (Guldenroede) – Solidago gigantea (Late guldenroede) ^{[eigen waarneming]} Tanacetum – Tanacetum vulgare (Boerenwormkruid) ^{[Blösch 2000]}
*Ericaceae* (Heidefamilie)	Calluna ^{[Blösch 2000]}
Lamiaceae (Lipbloemenfamilie)	Mentha – Mentha suaveolens (Witte munt)^{[eigen waarneming]} Thymus (Tijm) ^{[Blösch 2000]}
*Onagraceae* *(Teunisbloemfamilie)*	Epilobium (Basterdwederik) ^{[Blösch 2000]}
Rhamnaceae (Wegedoornfamilie)	Rhamnus (Vuilboom) ^{[Klein 1999]}
Rosaceae (Rozenfamilie)	Rubus (Braam) ^{[Blösch 2000]}

Tabel 3.1-1: Voedselplanten in Nederland

4. PROOI RELATIES

De larven worden gevoed met Honingbijen (Apis melifera).

In de literatuur worden de volgende in Nederland ^{[Soortenregister]} voorkomende soorten genoemd:

Bij hoge uitzondering worden ook bijen gebruikt van de geslachten ^{[Peeters et al. 2004],[Ruchin & Antropov 2019]}:

Andrena (Zandbijen),
Dasypoda (Pluimvoetbijen),
Halictus (Groefbijen),
Lasioglossum (Groefbijen)
Megachile (Behangersbijen).

5. PARASITAIRE RELATIES

In de literatuur worden de volgende in Nederland ^{[Soortenregister]} voorkomende soorten genoemd:

*Chrysididae* (Goudwespen)	Chrysis (Tandgoudwespen) – Chrysis ignita ^{[Ruchin & Antropov 2019]} Heydychrum – Heydychrum gerstaeckeri ^{[Blösch 2000],[Ruchin & Antropov 2019]} – Heydychrum rutilans ^{[Blösch 2000],[Ruchin & Antropov 2019]} Pseudomalus – Pseudomalus auratus ^{[Ruchin & Antropov 2019]}

*Diptera* (Vliegen)	*Conopidae* (Blaaskopvliegen) ^{[Blösch 2000]} Conops ^{[Peeters et al. 2004]} Sarcophagidae (Dambordvliegen) ^{[Blösch 2000]} Metopia ^{[Peeters et al. 2004]} – Metopia argyrocephala ^{[Blösch 2000]} – Metopia leucocephala ^{[Ruchin & Antropov 2019]} Physocephala – Physocephala chrysorrhoea ^{[Blösch 2000],[Ruchin & Antropov 2019]} – Physocephala vittata ^{[Blösch 2000],[Ruchin & Antropov 2019]} Senotainia Senotainia albifrons ^{[Ruchin & Antropov 2019]} Sphecapata ^{[Peeters et al. 2004]} – Sphecapata conica ^{[Blösch 2000],[Ruchin & Antropov 2019]}

Tabel 5-1: Parasitaire soortrelaties in Nederland

Parasitaire soorten buiten Nederland:

*Coleoptera* (Kevers)	Dermestidae (Spektorren) ^{[Ruchin & Antropov 2019]} Dermestes – Dermestes murinus ^{[Ruchin & Antropov 2019]}
*Mutilididae* (Mierwespen)	Dasylabris – Dasylabris maura ^{[Ruchin & Antropov 2019]}
*Diptera* (Vliegen)	Sarcophagidae (Dambordvliegen) Phylloteles – Phylloteles pictipennis ^{[Ruchin & Antropov 2019]}

Tabel 5-2: Parasitaire soortrelaties buiten Nederland

6. HERKENNING

Lengte mannetjes: 13 – 17 mm
Lengte vrouwtjes: 8 – 10 mm

Genus

Het genus Philanthus is te herkennen aan:

1. Voorvleugel: met drie submarginaal cellen ^{[Bitch et al. 2020],[Jacobs 2007],[Klein 19999],[Dollfuss 1991]}

Bijenwolf ♀︎ (*Philanthus triangulum*), *Philanthus*: voorvleugel met 3 submarginale cellen

2. Voorvleugel: submarginaalcel 3 niet gesteeld of driehoekig ^{[Bitch et al. 2020],}^{[Jacobs 2007],[Klein 19999],[Dollfuss 1991]}

Bijenwolf ♀︎ (*Philanthus* *triangulum*), *Philanthus*: submarginaalcel 3 niet gesteeld of driehoekig

3. Voorvleugel: eerste teruglopende ader eindigt in submarginaalcel 2 ^{[Bitch et al. 2020],[Klein 19999],[Dollfuss 1991]}, tweede teruglopende ader eindigt in submarginaalcel 3 ^{[Bitch et al. 2020],[Jacobs 2007],[Klein 19999],[Dollfuss 1991]}

Bijenwolf ♀︎ (*Philanthus* *triangulum*), *Philanthus*: tweede teruglopende ader ewindigt in submarginaalcel 3

4. Kop: binnenrand oog met inbochting ^{[Bitch et al. 2020],}^{[Jacobs 2007],[Klein 19999],[Dollfuss 1991]}

Bijenwolf ♀︎ (*Philanthus* *triangulum*), *Philanthus*: binnenrand oog met uitbochting

5. Borststuk: notauli kort en onduidelijk ^{[Jacobs 2007],[Dollfuss 1991]}

Bijenwolf ♂︎ (*Philanthus* *triangulum*), *Philanthus*: notauli kort en onduidelijk

6. Borststuk: propodeum dorsaal dicht gepunctueerd en behaard ^{[Bitsch 2022],}^{[Jacobs 2007],[Dollfuss 1991]}

Bijenwolf ♀︎ (*Philanthus* *triangulum*), *Philanthus*: dichte punctuering en haren op propodeum

7. Achterlijf: tergum 1 niet steelvormig ^{[Bitch et al. 2020],}^{[Jacobs 2007],[Klein 19999],[Dollfuss 1991]}

Bijenwolf ♂︎ (*Philanthus* *triangulum*), *Philanthus*: achterlijf niet steelvormig

8. Achterlijf: terga geel gevlekt ^{[Jacobs 2007],[Klein 19999],[Dollfuss 1991]}

Bijenwolf ♀︎ (*Philanthus* *triangulum*), *Philanthus*: terga geel gevlekt

1. Antenne: met 12 segmenten ^{[Bitsch 2022],[Jacobs 2007],[Klein 19999],[Dollfuss 1991]}

Bijenwolf ♀︎ (*Philanthus* *triangulum*), antenne met twaalf segmenten

2. Achterlijf: met 6 segmenten ^{[Bitsch 2022],}^{[Jacobs 2007],[Klein 19999],[Dollfuss 1991]}

Bijenwolf ♀︎ (*Philanthus* *triangulum*), achterlijf met zes segmenten

3. Achterlijf: zonder pygidium ^{[Dollfuss 1991]}

Bijenwolf ♀︎ (*Philanthus* *triangulum*), abdomen zonder pygidium

4. Clypeus: zonder lange haren ^{[Jacobs 2007],[Dollfuss 1991]}

5. Voorpoot: tarsen met borstelkam ^{[Klein 1999]}

Bijenwolf ♀︎ (*Philanthus* *triangulum*), tarsen voorpoten met borstelkam

KOP

1. Clypeus: voorrand met twee tandjes ^{[Bitsch 2022],}^{[Jacobs 2007],[Dollfuss 1991]}

Bijenwolf ♀︎ (*Philanthus* *triangulum*), tandjes op clypeus

2. Kop: rode kromme langwerpige vlek achter oog. De kleur is zeer variabel ^{[Jacobs 2007]}.

Bijenwolf ♀︎ (*Philanthus* *triangulum*), rode kromme langwerpige vlek achter oog

BORSTSTUK

–

ACHTERLIJF

–

exemplaar voor foto identificatie gevangen op 10-vi-2022

1. Antenne met 13 segmenten ^{[Bitsch 2022],}^{[Jacobs 2007],[Klein 19999],[Dollfuss 1991]}

Bijenwolf ♂︎ (*Philanthus* *triangulum*), antenne met dertien segmenten

2. Achterlijf met 7 segmenten ^{[Bitsch 2022],}^{[Jacobs 2007],[Klein 19999],[Dollfuss 1991]}

Bijenwolf ♂︎ (*Philanthus* *triangulum*), achterlijf met zeven segmenten

3. Clypeus: met lange haren ^{[Bitsch 2022],}^{[Jacobs 2007]}

Bijenwolf ♂︎(*Philanthus* *triangulum*), clypeus met lange haren en driehoekige vlek op frons

KOP

1. Voorhoofd (frons): met opvallende driehoekige vlek in vorm van een kroon ^{[Bitsch 2022],}^{[Klein 1999]}

Bijenwolf ♂︎ (*Philanthus* *triangulum*), kroonvormige gele vlek op voorhoofd

3. Kop: gele kromme langwerpige vlek achter oog. De kleur is zeer variabel ^{[Jacobs 2007]}

Bijenwolf ♂︎ (*Philanthus* *triangulum*), gele vlak achter oog

BORSTSTUK

–

ACHTERLIJF

–

Literatuur

^{Bitsch 2022}Bitsch, J., 2022. Hyménoptères sphéciformes d'Europe: Systématique (3e partie) : Pemphredoninae et Philanthinae. France: Fédération française des sociétés de sciences naturelles.

^{Bitsch et al. 2020}Bitsch, J., Y. Barbier, S.F. Gayubo, H.-J. Jacobs, J. Leclercq, K. Schmidt., 2020. Hyménoptères sphéciformes d'Europe: Volume 1, Généralités, Heterogynaidae, Ampulicidae, Sphecidae, Crabronidae (1re partie). - France: Faune De France, 370p.

^{Blösch 2000}Blösch, M., 2000. Die Grabwespen Deutschlands – Lebens‐weise, Verhalten, Verbreitung. 71. Teil. In Dahl, F.: Die Tierwelt Deutschlands. Begr.: 1925. – Keltern (Goecke & Evers). – 480 S. 341 Farbfotos. ISBN 3‐931374‐26‐2 (hardcover). DM 98,–. Zool. Reihe, 78: 353-353. https://doi.org/10.1002/mmnz.20020780208

^{Bohart & Menke 1976}Bohart, R.M. & Menke A.S., 1976. Sphecid wasps of the world: a generic revision. - University of California Press, 695 p.

^{Dollfuss 1991}Dollfuss, H., 1991. Bestimmungsschlüssel der Grabwespen Nord-und Zentraleuropas. Stapfia, 24, 1-247.

^{Jacobs 2007}Jacobs, H.J., 2007. Die Grabwespen Deutschlands Ampulicidae. Sphecidae, Crabronidae–Bestimmungsschlüssel in Blank, SM & Taeger, A (Hrsg): Die Tierwelt Deutschlands und der angrenzenden Meeresteile nach ihren Merkmalen und nach ihrer Lebensweise, Hymenoptera III–Keltern, Goecke & Evers, 79: 1-207.

^{Klein 1999}Klein, W., 1999 De graafwespen van de Benelux: supplement. Jeugdbondsuitgeverij, 1-37. + Klein, W., 1996. De graafwespen van de Benelux. Jeugdbondsuitgeverij, 1-130.

^{Peeters et al. 2004}Peeters, T.M.J., C. van Achterberg, W.R.B. Heitmans, W.F. Klein, V. Lefeber, A.J. van Loon, A.A. Mabelis, H. Nieuwen-huijsen, M. Reemer, J. de Rond, J. Smit, H.H.W. Velthuis, 2004. De wespen en mieren van Nederland (Hymenoptera: Aculeata). – Nederlandse Fauna 6. Nationaal Natuurhistorisch Museum Naturalis, Leiden, knnv Uitgeverij, Utrecht & European Invertebrate Survey – Nederland, Leiden.

^{Piek 2013}Piek, T. (Ed.), 2013. Venoms of the Hymenoptera: biochemical, pharmacological and behavioural aspects. Elsevier.

^{Ruchin & Antropov 2019}Ruchin, A. & Antropov, A., 2019. Wasp fauna (Hymenoptera: Bethylidae, Chrysididae, Dryinidae, Tiphiidae, Mutillidae, Scoliidae, Pompilidae, Vespidae, Sphecidae, Crabronidae & Trigonalyidae) of Mordovia State Nature Reserve and its surroundings in Russia. Journal of Threatened Taxa. 11. 13195-13250. 10.11609/jott.4216.11.2.13195-13250.

^{Soortenregister}Nederlands Soortenregister

^{Waarneming.nl}Waarneming.nl

Citatie

Krischan, O.R., 2025. Philanthus triangulum. Kerfdier, www.kerfdier.nl. Geraadpleegd op 12 mei 2025.

Additionele identificatie foto's bijgevoegd, tekst bijgwerkt

Bonjour, merci pour votre réaction! Oui M. obscurus et M. aeneus sont très similair. Ce spécimen a vu avec un…

[…] Cette dent pointue que j’observe sur le fémur postérieur m’oriente vers le genre Monodontomerus. Les espèces de ce genre,…

Thank you Tjomme for pointing this out, that is indeed the correct species. I've changed it accordingly. Kind regards, Olger

Hi! Nice website but this is Nomada fabriciana and not sheppardana. Best wishes Tjomme Fernhout

Dank je wel voor de leuke reaktie! Warm is goed, de meeste van mijn hotels staan op zuid en die…

Hartelijk dank voor deze voortreffelijke site. Ik ga onmiddellijk aan de slag om mijn betrekkelijk willekeurig opgehangen beuken schijven in…

kerfdier

Philanthus triangulum (Bijenwolf)♀︎♂︎

INHOUD

1. Verspreiding
2. Gedrag
3. Plant relaties
4. Prooi relaties
5. Parasitaire relaties
6. Herkenning

1. VERSPREIDING

Tuinsoort

2. GEDRAG

2.1. ACTIVITEIT

2.2. ONTWIKKELING

Nest

2.3. BIJENHOTEL

2.4. JACHT

3. PLANT RELATIES

3.1. VOEDSELPLANTEN

4. PROOI RELATIES

5. PARASITAIRE RELATIES

6. HERKENNING

Genus

KOP

BORSTSTUK

ACHTERLIJF

KOP

BORSTSTUK

ACHTERLIJF

Geef een reactie X

Gerelateerde artikelen

INHOUD

1. Verspreiding2. Gedrag3. Plant relaties4. Prooi relaties5. Parasitaire relaties6. Herkenning

1. VERSPREIDING

Tuinsoort

2. GEDRAG

2.1. ACTIVITEIT

2.2. ONTWIKKELING

Nest

2.3. BIJENHOTEL

2.4. JACHT

3. PLANT RELATIES

3.1. VOEDSELPLANTEN

4. PROOI RELATIES

5. PARASITAIRE RELATIES

6. HERKENNING

Genus

KOP

BORSTSTUK

ACHTERLIJF

KOP

BORSTSTUK

ACHTERLIJF

Geef een reactie X

Gerelateerde artikelen

1. Verspreiding
2. Gedrag
3. Plant relaties
4. Prooi relaties
5. Parasitaire relaties
6. Herkenning