Entomofaag parasitisme door insecten

Laatst bijgewerkt: 20 september 2023


Insecten kennen verschillende parasitaire relaties waarbij insecten op andere orden parasiteren of andersom, denk aan muggen op mensen en mijten op bijen.
Dit artikel beperkt zich tot de relaties tussen insecten.

CONTENTS

1. PARASITAIRE STRATEGIEËN
1.1. PARASIET
1.2. PARASITOÏDE
1.3. ECTOPARASITISME EN ENDOPARASITISME
1.4. HYPERPARASITISME
1.5. SOCIAAL PARASITISME
1.6. SOLITAIR vs GREGAIR
1.7. FACULTATIEF vs OBLIGAAT

2. PARASITAIRE VORMEN
2.1. KLEPTOPARASITISME
2.1.1. KLEPTOPARASIET
2.1.2. KLEPTOPARASITOÏDE
2.2. BROEDPARASITISME
2.2.1. BROEDPARASIET
2.2.2. BROEDPARASITOÏDE

3. VOORBEELDEN


1. PARASITAIRE STRATEGIEËN

1.1. PARASIET

Entomofage insecten zijn insecten die andere insecten eten. Hierbij worden twee groepen onderscheiden:

  • rovers
  • parasieten

Rovers hebben één of meer prooidieren nodig om volwassen te worden en doden die direct.
Parasieten leven normaal gesproken van maar één gastheer en doden of verwonden die niet direct maar de gastheer ondervindt wel negatieve effecten van het gedrag van de parasiet [3].

1.2. PARASITOÏDE

Er zijn echter ook parasieten die wel hun gastheer doden, de parasitoïden [2,4]. Een parasitoïde ontwikkelt zich door voedingstoffen te onttrekken aan de gastheer en doodt deze direct of indirect als gevolg van die ontwikkeling [4].

Deze groep wordt onderverdeeld in twee groepen op basis van het moment waarop de gastheer wordt gedood [2,4]:

  • koinobionten
  • idiobionten

Koinobionten laten hun gastheer in leven tot een bepaald stadium waarna ze het doden.
Idiobionten doden en consumeren hun gastheer in de staat waarin die wordt aangevallen.

1.3. ECTOPARASITISME EN ENDOPARASITISME

Zowel parasieten als parasitoïden kunnen uitwendig of inwendig van hun gastheer leven. De uitwendige vormen worden ectoparasiet en ectoparasitoide genoemd, de inwendige vormen endoparasiet en endoparasitoïde.

1.4. HYPERPARASITISME

Hyperparasitisme is een andere vorm van parasitisme die voor zowel parasieten en parasitoïden kan voorkomen.
Er sprake van hyperparasitisme wanneer een parasiet of parasitoïde (de secundaire parasiet of parasitoïde) een andere parasiet of parasitoïde (de primaire parasiet of parasitoïde) parasiteert.

Er is sprake van pseudohyperparasitisme als de secundaire parasiet of parasitoïde de primaire parasiet of parasitoïde aanvalt nadat die laatste de primaire gastheer heeft gedood.

1.5. SOCIAAL PARASITISME

Sociaal parasitisme is een vorm van parasitisme waarbij de parasiet de gastheer manipuleert. Verschillende soorten passen verschillende tactieken toe zoals bijvoorbeeld de nakomelingen van de parasiet te laten grootbrengen door de gastheer.

1.6. SOLITAIR vs GREGAIR

Voor al deze vormen geldt dat de parasiet of parasitoïde solitair of gregair kan zijn wat betekent dat er op of één (solitair) of meer nakomelingen (gregair) per gastheer opgroeien.

Solitair kan gemakshalve als de norm worden beschouwd.

1.7. FACULTATIEF vs OBLIGAAT

Een facultatieve parasiet is minder afhankelijk van een gastheer en de broedzorg van de gastheer uitbuit om de eigen nakomelingen groot te brengen in plaats van dit zelf te doen [6].

Een obligate parasiet is volledig afhankelijk van de gastheer om de nakomelingen groot te brengen. Ze zijn niet meer in staat om zelf een nest te maken en de nakomelingen groot te brengen [6].

2. PARASITAIRE VORMEN

Parasieten en parasitoïden kunnen voeden op:

  • voedsel
  • eieren
  • larven
  • poppen
  • volwassen dieren

Specifieke termen worden gebruikt afhankelijk van de door de parasitaire soort gebruikte voedselbron en/of het stadium van de gastheer welke nu besproken zullen worden.

2.1. KLEPTOPARASITISME

2.1.1. KLEPTOPARASIET

Wanneer er wordt geparasiteerd op de voedselvoorraad van een gastheer is er sprake van kleptoparasitisme [3] of kleptobiose [1]. De parasiet heet in dit geval een kleptoparasiet of kleptobiont.

In een kleptoparasitaire relatie is het de gastheer die heeft geïnvesteerd in het verzamelen en opslaan van voedsel en dus wordt deze negatief beïnvloed als die voorraad wordt gestolen of opgegeten [3].
Er is ook sprake van kleptoparasitisme als niet het volwassen dier maar de larve van de parasitaire soort de voedselvoorraad opeet. Het is de larve die het parasitaire gedrag vertoont maar de soort wordt hiermee als kleptoparasiet geclassificeerd.

2.1.2. KLEPTOPARASITOÏDE

Ook een parasitoïde kan kleptoparasiteren. Om toegang te krijgen tot de voedselvoorraad zal het gastheer doden [4].
Het is het gedrag van de larve die bepaalt of er sprake is van een kleptoparasiet of kleptoparasitoïde: als het volwassen stadium van de parasitoïde soort de gastheer doodt en/of verwijdert is er niet sprake van een kleptoparasitoïde. In Bloedbijen (Sphecodes) bijvoorbeeld is het het vrouwtje dat het gastheer nest binnendringt en de aanwezige larve verwijdert, om daarna een ei te leggen. De larve van de bloedbij die uitkomt zal vervolgens het aanwezige eten opeten en is daarmee een kleptoparasiet en niet aan kleptoparasitoïde.

De gastheer kan ook zelf parasitair zijn, in dat geval is de voedselvoorraad een geparasiteerde gastheer.
De gastheer kan ook een larve zijn. Om deze situaties te onderscheiden wordt dit hier gezien als een vorm van broedparasitisme.

2.2. BROEDPARASITISME

2.2.1. BROEDPARASIET

Als de parasiet het op de larve en/of pop van de gastheer gemunt heeft is er sprake van een broedparasiet.

Een andere vorm van broedparasitisme is nestovername waarbij de parasiet die zelf geen werksters heeft het nest van de gastheer overneemt om zodoende de gastheer werksters haar broed te laten verzorgen en opvoeden [1,6].

2.2.2. BROEDPARASITOÏDE

Een parasitoïde die het gastheer broed doodt is een broedparasitoïde.

Een kleptoparasitoïde kan ook op zowel de voedselvoorraad als de gastheer larve uit zijn en ook in dit geval is er dan sprake van een broedparasitoïde.

Ei parasitoïden vallen specifiek de de eieren van hun gastheer aan [5]. Uit het geparasiteerde ei komt een nieuwe parasiet ipv een gastheer.

 

3. VOORBEELDEN

VormDoelVoorbeeld
Ectoparasiet– larve
– pop
– adult
Braula coeca (adult) [15]
(DIPTERA: Braulidae)
Endoparasiet– larve
– pop
– adult
Pteromalus puparum [14]
(APOIDAE: Pteromalidae)
KleptoparasietvoedselXylocopa pubescens (adult) [11]
(HYMENOPTERA: Apidae)

Sphecodes (larva) [11]
(APOIDAE)

Braula coeca (larva) [15]
(DIPTERA: Braulidae)
KleptoparasitoïdevoedselCleridae (larve) [4]
(COLEOPTERA)

Bombyliidae (larve) [2]
(DIPTERA)

Chrysis ignita (larve) [8,16]
(HYMENOPTERA: Chrysididae)
Sociale parasietnestovernamePolistes (adult) [6]
(HYMENOPTERA: Vespidae)
Broed ectoparasiet– larve
– pop
Aulacothrips dictyotus [17]
(THYSANOPTERA:
Heterothripidae)
Broed endoparasiet– larve
– pop
Xenos vesparum
(STREPSIPTERA: Xenidae)
Broed ectoparasitoïde– larve
– pop
Bombyliidae (larve) [2]
(DIPTERA)

Anthrax anthrax (larve) [13]
(DIPTERA: Bombyliidae)
Broed endoparasitoïde– larve
– pop
Ephialtes (larve) [12]
(ICHNEUMONIDAE)
Ei ectoparasitoïdeeiGasteruptidae (larve) [10]
(HYMENOPTERA: Gasteruption)
Ei endoparasitoïdeeiMymaridae (larve) [7,9]
(HYMENOPTERA)

Referenties

1 Breed, Michael & Cook, Chelsea & Krasnec, Michelle. (2012). Cleptobiosis in Social Insects. Psyche. 7. 10.1155/2012/484765.

2 David K. Yeates, David Greathead, The evolutionary pattern of host use in the Bombyliidae (Diptera): a diverse family of parasitoid flies, Biological Journal of the Linnean Society, Volume 60, Issue 2, February 1997, Pages 149–185, https://doi.org/10.1111/j.1095-8312.1997.tb01490.x

3 Iyengar, Erika. (2008). Kleptoparasitic interactions throughout the animal kingdom and a re-evaluation, based on participant mobility, of the conditions promoting the evolution of kleptoparasitism. Biological Journal of the Linnean Society. 93. 745 - 762. 10.1111/j.1095-8312.2008.00954.x.

4 Eggleton, Paul & Belshaw, Robert. (1992). Insect Parasitoids: An Evolutionary Overview. Philosophical Transactions of the Royal Society of London. Series B: Biological Sciences. 337. 1-20. 10.1098/rstb.1992.0079.

5 Sithanantham, s & Ballal, Chandish & Jalali, Sushil & N, Bakthavatsalam. (2013). Biological Control of Insect Pests Using Egg Parasitoids. 10.1007/978-81-322-1181-5.

6 CERVO, Rita. Polistes wasps and their social parasites: an overview. In: Annales Zoologici Fennici. Finnish Zoological and Botanical Publishing Board, 2006. p. 531-549.

7 HUBER, John T., et al. Systematics, biology, and hosts of the Mymaridae and Mymarommatidae (Insecta: Hymenoptera): 1758–1984. Entomography, 1986, 4.0: 185.

8 KRUNIC, M & Stanisavljević, Ljubiša & PINZAUTI, M. (2005). The accompanying fauna of Osmia cornuta and Osmia rufa and effective measures of protection. Bull. Insectol. 58. 141-152.

9 SANTOLAMAZZA, Serena; BAQUERO, Enrique; CORDERO‐RIVERA, Adolfo. Incidence of Anagrus obscurus (Hymenoptera: Mymaridae) egg parasitism on Calopteryx haemorrhoidalis and Platycnemis pennipes (Odonata: Calopterygidae: Platycnemididae) in Italy. Entomological science, 2011, 14.3: 366-369.

10 MACEDO, Antonio Carlos Cruz; CORDEIRO, Guaraci Duran; ALVES-DOS-SANTOS, Isabel. Entering behavior of Gasteruption brachychaetum Schrottky (Hymenoptera, Gasteruptiidae) into a nest of Hylaeus Fabricius (Hymenoptera, Colletidae). Revista Brasileira de Entomologia, 2012, 56.3: 325-328.

11 Peeters, T.M.J., H. Nieuwenhuijsen, J. Smit, F. van der Meer, I.P. Raemakers, W.R.B. Heitmans, C. van Achterberg, M. Kwak, A.J. Loonstra, J. de Rond, M. Roos & M. Reemer 2012. De Nederlands bijen (Hymennoptera: Apidae s.l.). - Natuur van Nederland 11, Naturalis Biodiversity Center & European Invertebrate Survey - Nederland, Leiden.

12 MATSUMOTO, Rikio. A new host record of Ephialtes hokkaidonis Uchida (Hymenoptera: Ichneumonidae: Pimplinae) with a description of oviposition behavior. BULLETIN-OSAKA MUSEUM OF NATURAL HISTORY, 2005, 59: 41.

13 MARSTON, Norman Lee. A monograph of the nearctic species of the Albofasciatus group of the genus Anthrax scopoli (Diptera: Bombyliidae). 1962.

14 Jia-Ying Zhu, Gong-Yin Ye, and Cui Hu, “Venom of the Endoparasitoid Wasp Pteromalus puparum: An Overview,” Psyche, vol. 2011, Article ID 520926, 7 pages, 2011. https://doi.org/10.1155/2011/520926.

15 ELLIS, James D.; NALEN, CM Zettel. Bee Louse, Bee Fly, Braulid, Braula coeca Nitzsch (Insecta: Diptera: Braulidae). Department of Entomology and Nematology, UF/IFAS Extension. Original Publication, 2010, 1-3.

16 SOON, Villu. A phylogenetic revision of the Chrysis ignita species group (Hymenoptera: Chrysididae) with emphasis on the northern European fauna. 2014. PhD Thesis.

17 CAVALLERI, Adriano; KAMINSKI, Lucas A.; MENDONÇA JR, Milton de S. Ectoparasitism in Aulacothrips (Thysanoptera: Heterothripidae) revisited: host diversity on honeydew-producing Hemiptera and description of a new species. Zoologischer Anzeiger-A Journal of Comparative Zoology, 2010, 249.3-4: 209-221.

Geef een reactie

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd. Vereiste velden zijn gemarkeerd met *